Á kannski að virða skoðanir annarra?

Við sem skrifum á þennan vef erum dugleg að vitna í fleyg orð Páls Skúlasonar úr inngangi hans að bókinni Siðfræði. Þar færir hann nefnilega fín rök fyrir því að við eigum ekki að virða skoðanir fólks ef við erum sannfærð um það að þær séu rangar og jafnvel hættulegar. Skoðanir manna eru ekkert einkamál þeirra. Með því að benda þeim á rangindi þess sem þeir halda fram leitast maður við að leiðbeina þeim frá villu síns vegar og hjálpa þeim á vegferð sinni. Þannig sýnir maður samborgurum sínum einmitt umhyggju og virðingu.

En er þessi skoðun Páls rétt? Eftir að hafa haldið úti þessum vef í vel á annað ár verð ég að segja að stundum spyr ég mig að því. Helsta orsökin fyrir þessum efasemdum er einfaldlega sú að fólkið sem maður er að reyna að eiga orðastað við, trúmennirnir þjóðkirkjuþjónarnir, hlusta oftast ekki á rökin manns. Þvermóðskan og sjálfbirgingshátturinn er með þeim hætti að útilokað er að þetta fólk falli frá uppáhaldsbábiljum sínum þótt búið sé að sýna því fram á með skotheldum rökum að órökstuddar skoðanir þess eru rangar, hættulegar og afar ógeðfelldar. Það þverskallast um leið við að hrekja gagnrýni manns og sýna fram á gildi skoðanna sinna, en lætur sér endalaust sárna og afgreiðir mann sem óalandi og óferjandi götustrák sem engum orðum er eyðandi á.

Ég tel okkur hér hafa tekist með ágætum hætti að sýna fram á að við eigum ekki að leyfa fólki að hafa skoðanir sínar út af fyrir sig. Sjáið bara hvernig sköpunarhyggjan tröllríður bandarísku samfélagi, hvernig ranghugmynd sem fær næði til að grassera brýst að lokum út í yfirgangi og tilskipunum um ásókn í fávisku.

En ef ekki er hlustað á rök manns, er þá ekki það næst besta í stöðunni bara að virða skoðanir annarra, til að valda ekki sárindum og leiðindum? Vera bara kammó við Vottann, þótt hann vilji frekar drepa barn sitt en leyfa blóðgjöf og leita bara til prests með vandamál sín, þótt sá hafi mestan áhuga á að brjóta niður reisn manna með því að svínbeygja fólk undir alvald guðsins síns? Myndi þetta ekki bara stuðla að friðvænlegri heimi, stuðla að því að fjölskyldulíf, þar sem ólíkar lífsskoðanir þrífast, haldi áfram að vera friðvænlegt og menn haldi skoðunum sínum bara fyrir sjálfa sig?

Þessi taktík til harmoníu í samfélaginu myndi kannski ganga upp ef og aðeins ef allir þátttakendur þess færu eftir þessu. Það myndi þá þýða að hinir trúuðu yrðu að hætta að troða sjúkum skoðunum sínum upp á alla í kringum sig. Prestar þyrftu að hætta að heimsækja leikskóla, trúboði yrði skilyrðislaust hætt í skólum, trúarítroðsla mætti ekki eiga sér stað í sumarbúðum, við skólasetningar, alþingissetningar, við vígslu húsa eða nokkrar þær athafnir sem ekki fara beinlínis fram innan tiltekins trúarhóps. Væri einhver möguleiki á því að fólk mismunandi trúarskoðana sé samankomið, þætti út í hött að halda á lofti einni lífsskoðun á kostnað annarra.

Íslenska Þjóðkirkjan hvetur sífellt til umburðarlyndis og þess að skoðanir manna séu virtar. Sér í lagi hefur ákallið um virðingu fyrir skoðunum færst í aukana eftir að trúin sem hún boðar hefur fengið meiri málefnalega gagnrýni og starfsmenn hennar eiga erfiðara með að verja bullið. En stofnun sem kallar eftir slíkri virðingu ætti sjálf að hafa frumkvæðið og sjá sóma sinn í því að hætta að ergja foreldra leikskólabarna með trúarítroðslu, sjá til þess að bænahald sé ekki stundað í skólum og síðast en ekki síst að trúleysingjar þurfi ekki nauðugir að styðja við bakið á heimsendakölti með skattfé sínu.

Ef menn vilja virðingu fyrir skoðunum annarra skal kirkjan aðskilja sig frá ríkinu og hætta að útvarpa messum, orði kvöldsins og morgunbæn. Hún skal vera álíka hlédræg þjónustustofnun og næsti endurskoðandi, auglýsa messur í fjölmiðlum og hafa símanúmer í símaskránni. Allt annað er hræsni og vanvirðing við skoðanir annarra.

En þetta er engin lausn, vandinn liggur annars staðar.

Maður sýnir ekki skoðunum annarra virðingu með því að gagnrýna þær ekki en halda fram sínum eigin sem sannleikur væri um leið. Þar liggur vandinn, kirkjunnar menn sýna ekki skoðunum trúleysingja og annarra vanvirðingu með því að gagnrýna þær, heldur boða þeir sínar eigin skoðanir sem heilagan sannleik og tekst með því að gera allar aðrar lífsskoðanir tortryggilegar. Þeir hljóta að afskrifa þær sem rangfærslur. Þarna er ekki verið að virða skoðanir, enda er rugl að ætla að reyna slíkt.

Með því að rökstyðja ekki hvað er rangt við trúleysi, hindúisma eða taóisma verður vanvirðingin sem kirkjan sýnir þessum skoðunum óheiðarleg. Ef þjónar hennar myndu byrja á að hrekja aðrar lífsskoðanir áður en þeir halda sínum eigin fram myndu þeir sýna skoðunum annarrra heiðarlega vanvirðingu.

Til að samfélagið haldist heilbrigt og sé í framþróun þurfa frjáls skoðanaskipti að geta átt sér stað. Það verður að vera hægt að gagnrýna og hrekja fáránlegar skoðanir og kynna mönnum í stað þeirra það sem maður telur vera heilbrigð lífsviðhorf. En til að sú samræða geti átt sér stað þurfa þeir sem gagnrýndir eru að svara fyrir sig og gagnrýna skoðanir hinna á móti.

Taka þátt.

Og allt þarf þetta fólk líka að hafa jafnan aðgang að eyrum fólksins. Það gengur ekki að kristni fái að vaða uppi í fjölmiðlum landsins endalaust með einhliða boðunaráreiti, en dagskrár- og ritstjórar vegri sér við að hleypa trúleysi og efahyggju í loftið eða á síður sínar.

Í raun er það alveg fáránlegt að sú staða sé á annð borð uppi, á 21. öldinni, að efahyggja, sem gengur út á skynsemi og gagnrýna hugsun, fái ekki inni á sama tíma og óskhyggju og forneskjulegum hindurvitnum er hampað í hvívetna.

Ég sakna þess að sjá ekki fulltrúa Þjóðkirkjunnar taka til máls hér. Halda mætti að það séu samantekin ráð þeirra að þegja þennan vef í hel. Ekki það að það muni takast, eða táknar þessi þögn kannski bara samþykki þeirra?

Eða skortir þá kannski mótrökin?