Hjálparstarf

Fyrir jólin er alltaf talsverð umræða um hjálparstarf og landsmenn dyggilega minntir á að það megi ekki gleyma þeim sem minna mega sín. Margir leggja sitt af mörkum til hjálparstarfs hvers konar með peningum eða sjálfboðaliðastarfi. Flestir hljóta að hafa velt því fyrir sér hvernig kraftar og fé nýtist sem best en við því er ekkert einhlítt svar þar sem tilgangur og framkvæmd starfsins er mjög mismunandi.

Nokkrar stofnanir sem sinna erlendu hjálparstarfi eru með skrifstofu eða umboðsaðila hérlendis. Sumar eru umfangsmiklar eins og Rauði krossinn og stofnanir Sameinuðu þjóðanna en aðrar eru minni líkt og Hjálparstarf kirkjunnar, ABC og SOS. Stöku sinnum heyrast þær raddir að hluti fjárins sem fer til stóru stofnanna nýtist ekki sem skyldi. Það er ef til vill ekki við öðru að búast hjá aðilum sem hafa mikið umleikis en einnig verður að líta til þess að SÞ og Rauði krossinn hafa slagkraft til þess að ráðast í stór verkefni og neyðaraðstoð sem er ekki á færi lítilla hjálparsamtaka.

Klemma trúleysingjans

Það voru ummæli forsvarsmanna Hjálparstarfs kirkjunnar í vikunni sem urðu kveikjan að því að ég festi þessar hugleiðingar niður á blað. Ég hef sjálfur látið smá upphæð af hendi rakna til ákveðinna verkefna Hjálparstarfsins í Afríku á þessu ári og hef trú á því að það fé hafi nýst vel. Ég hef samt spurt sjálfan mig að því hvernig trúin tengist hjálparstarfinu enda er það ekki í samræmi við lífsskoðanir mínar að styðja við trúboð. Sem dæmi um þetta má nefna að ég hef frekar styrkt SOS-barnaþorpin heldur en ABC-hjálparstarf þar sem síðarnefnda stofnunin byggir á kristilegum grunni. Til þess að koma í veg fyrir allan misskilning þá hefði ég samt engan hug á því að styrkja „hjálparstofnun trúleysingja“ ef hún væri til. Mín skoðun er sú að trú eða trúleysi eigi að hafa sem allra minnst að segja í hjálparstarfi.

Jónas Þórisson, framkvæmdastjóri Hjálparstarfs kirkjunnar, skrifar stuttan pistil í Fréttablaðið þann 13. desember þar sem hann þakkar Borgari Þorsteinssyni ágæta grein um Afríku. Jónas tekur undir að fréttaflutningur af þessari fjölbreytilegu heimsálfu sé allt of einhæfur og neikvæður. Ég tek undir þessi orð en ég hef orðið þeirrar gæfu aðnjótandi að heimsækja Mósambik í tvær vikur en þar bjó fjölskylda mín um tveggja og hálfs árs skeið. Þess má geta að Mósambík er eitt þeirra landa sem njóta aðstoðar Hjálparstarfs kirkjunnar.

Jónas fjallar í pistli sínum um að hjálp til sjálfshjálpar sé mikilvæg. Verkefni Hjálparstarfsins þar sem hægt er að gefa fé til þess að grafa brunn eða kaupa húsdýr eru mjög í þeim anda. Svo nefnir Jónas siðareglur alþjóðlegra hjálparstofnanna:

„Flestar ábyrgar alþjóðlegar hjálparstofnanir hafa gengist undir siðareglur sem gilda um allt þeirra hjálparstarf. Í þeim er lögð áhersla á að bera virðingu fyrir því fólki sem er verið að hjálpa, siðum þeirra, venjum og trúarbrögðum.“

Þetta vakti athygli mína þar sem hjálparstarfið er í umsjón þjóðkirkjunnar. Í viðtali sem birtist sunnudaginn 13. desember segir Anna M. Þ. Ólafsdóttir, fræðslu- og upplýsingafulltrúi Hjálparstarfsins:

Þótt Hjálparstarf kirkjunnar sé stofnað af þjóðkirkjunni og byggi á grunni kristinnar trúar er lútherstrú síður en svo forsenda þess að fólk njóti starfsins. "Trú hefur ekkert að segja um hvort við veitum aðstoð. Hjálparstarfið er stofnað út frá kristnum gildum en við störfum eins og hver önnur mannúðarsamtök og veitum öllum aðstoð. Annað væri í ósamræmi við boðskapinn," segir Anna. Og fólkið setur það ekki fyrir sig enda sama hvaðan gott kemur. Meirihluti íbúa Úganda og Malaví er þó kristinn en í Mósambík eru önnur trúarbrögð ríkjandi.

Anna velkist ekki í vafa um að kristin trú geti gert mörgum lífið bærilegra. "Fólk á þessum slóðum er oft undir ægivaldi anda forfeðranna sem heldur samfélaginu í heljargreip." Hún segir kristniboða hafa upplifað það að bjarga börnum í Eþíópíu þar sem því er trúað að ef tennur barns vaxa fyrst í efri gómi hvíli bölvun á þeim. Og ekki nóg með það heldur á bölvunin að hvíla á öllu þorpinu. Þess vegna er þrýst á foreldrana að bera barnið út. "Þeir segja fólk upplifa mikinn létti við að taka kristna trú og vera laust undan þessu oki. Mér finnst kærleiksboðskapur kristinnar trúar ekki geta verið nema til góðs þótt kirkjan hafi gert ýmislegt misviturt í gegnum aldirnar. En kristniboðið er ekki á okkar könnu."

Hér heldur Anna því fram að kristniboð sé ekki undir hatti Hjálparstarfs kirkjunnar. Þessi ummæli hennar vekja hins vegar upp ýmsar spurningar.

Trúboð í Afríku

Ég myndi vilja taka ummæli forsvarsmanna Hjálparstarfsins trúanleg um að ekki sé lögð stund á trúboð í nafni þess ef ekki kæmu fram eftirfarandi atriði undir liðnum „Eþíópía“ í ársskýrslu Hjálparstarfsins 2005-2006 (bls. 20):

Önnur greiðsla vegna námsstyrks við þrjá karla til prests- og leiðtoganáms úr Suð-Vestur syndódu Mekane Jesus kirkjunni var greidd í lok starfsársins.

500.000 kr. var veitt til kirkjubygginga í landinu

Menn hafa kannski metið stöðuna sem svo í viðamikilli markaðssetningu Hjálparstarfsins að leggja verði áherslu á að þarna sé ekki um trúboð að ræða. Hvað er prestnám og kirkjubygging annað en trúboð? Ég var persónulega svolítið svekktur yfir þessu en ég hefði kannski átt að hafa í huga að Hjálparstarfið er undir Þjóðkirkjunni sem er með einkunnarorðin „biðjandi, boðandi, þjónandi“.

Ummæli Önnu um að kristniboðið sé ekki á „þeirra könnu“ eru ekki heiðarleg þótt áðurgreind atriði í ársskýrslunni komi ekki til. Á myndasíðu Hjálparstarfsins má sjá myndir af biskupsvígslu í Pókot í Kenýa þar sem Sigurður Sigurðarson vígslubiskup vígði innlenda klerka til starfa á vegum kirkjunnar.

Þegar ég dvaldist í Mósambík sá ég nokkrar nýbyggðar moskur sem voru byggðar fyrir fé frá Arabalöndunum. Ég vona að þær hafi ekki verið reistar undir merkjum hjálparstarfs en ég er ekki í aðstöðu til þess að ganga úr skugga um þetta atriði.

Byrði hvíta mannsins

Aðalefni þessarar greinar er gagnrýni á málflutninginn að ekkert trúboð felist í hjálparstarfi kirkjunnar. Því til viðbótar þá gengur annar málflutningur Önnu um bölvun og trúarbrögð innfæddra ekki upp. Hún dásamar trúboð en það er alls ekki Biblíunni að þakka að við vitum að ekki skipti máli þótt tennur vaxi fyrst í efri gómi. Ef við notuðum hana sem rit um líffræði og vísindi ættum við að trúa því að dýr geti talað við vissar aðstæður og að það sé hægt að reka illa anda í svín! Kristið trúboð felst í því að skipta út andatrúarbrögðum innfæddra fyrir tæplega 2000 ára gamla andatrú á Guð, son og heilagan anda með helvíti og hreinsunareld fyrir þá sem breyta rangt eða taka ekki trúna.

Niðurstaðan

Hvað á ég til bragðs að taka sem trúleysingi? Mér finnst gott að það séu margir aðilar sem standi að hjálparstarfi á ólíkum sviðum. Sumir geta boðið neyðaraðstoð til þúsunda sem verða fórnarlömb styrjalda eða náttúruhamfara en aðrar stofnanir vinna að minni verkefnum. Mér líst ennþá mjög vel á verkefni Hjálparstarfsins þar sem hægt er að leggja fram fé til þess að grafa brunna eða til kaupa á húsdýrum en ég veit ekki til þess að aðrir bjóði upp á svipaða aðstoð hér á landi. Ég hef hins vegar ekki áhuga á því að styðja við trúboð og þessi falska markaðssetning mun letja mig frá því að styðja jafnmikið við bakið á Hjálparstarfinu í framtíðinni eins og annars hefði orðið. Það sem er verst er að þessi málflutningur skemmir trúlega ekki bara fyrir þeim heldur líka fyrir hinum sem vilja hjálpa.