Guð blessi Ísland

Það var kannski ekki mikil merking á bak við orð Geirs Haarde, þegar hann lauk grafalvarlegri ræðu um daginn með orðunum „Guð blessi Ísland“ og það er kannski meinlaust þótt stjórnmálamaður grípi til klisjulegs orðbragðs sem hann heldur að láti vel í eyrum fólks, þegar hann er kominn í hann krappan.

Í orðum Geirs bergmálaði samt nálgun sem er ekki sérlega uppbyggileg: Að vona að guð reddi málunum þegar maður veit ekki hvað á til bragðs að taka. Uppgjafarnálgun, með öðrum orðum. Ég endurtek að ég held ekki að sú merking hafi verið hugsuð á bak við orð hans, bara að orðin bergmáluðu hana.

Það er hins vegar eitthvað meira að baki þegar prestar og biskup klifa á þessu, biðja fyrir ríkisstjórninni og segja fólki að halda stillingu sinni á meðan það tapar ævisparnaðinum. Það er þeirra stéttarlega hlutverk — að veita eðlilegri reiði í meinlausan farveg, að láta fólk trúa „guði“ fyrir henni í staðinn fyrir að tjá hana fyrir einhverjum sem er ekki sama. Að sefja fólk í stað þess að það leysi málin.

Í riti sínu, Gagnrýni á réttarheimspeki Hegels, komst Karl Marx svo að orði: „Trúarleg áþján er í senn tjáning á raunverulegri áþján og andóf gegn raunverulegri áþján. Trú er stuna í píndri skepnu, hugur hjartalauss heims, eins og hún er andi andlausra kringumstæðna. Hún er ópíum fyrir fólkið.“ Hann áleit að bænin gagnaðist ráðandi stéttum með því að vera útrás trúaðs alþýðufólks fyrir réttláta gremju vegna hlutskiptis síns. Félagslega öruggur farvegur fyrir tilfinningar sem annars gætu brotist út í hreyfingum sem berðust fyrir réttlæti — og væru þannig valdhöfunum hættulegar.

Kannski má segja að undirskriftasafnanir á netinu gegni svipuðu hlutverki. Nú stendur t.d. yfir undirskriftasöfnunin „Ég sem Íslendingur neita að greiða skuldir útrásarmanna og heimta að eignir þeirra verði frystar!“ á PetitionOnline. Þangað getur fólk farið og skrifað undir þetta ef það vill — nú, eða fundið sér eitthvert annað áhugamál eða réttlætismál — og fundist það hafa gert eitthvað. Auðvitað hefur það ekki gert neitt. Þegar þetta er ritað hafa tæplega 600 manns skrifað undir, þ.e.a.s. friðað samviskuna með því að gera ekki neitt. Ráðamönnum er eins mikið sama um net-undirskriftasafnanir eins og þeim er um kvöldbænir.

Sagt er að maður geri meira gagn með höndum sem vinna en höndum sem biðja. Það er nokkuð víst að við vinnum okkur ekki út úr þessari kreppu með spenntar greipar.

Megi lögmál hagfræðinnar verða Íslandi hagstæð.