Allar færslur Allir flokkar Sos Um félagið Úrskráning Lógó Spjallid@Vantru Póstfang Vantru@Facebook Vantru@Youtube Vantru@Twitter

Var Jesús til?

Christos Pantocrator (kristur almáttugur), mósaíkmynd í dómkirkjunni í Cefalú á Sikiley.

1. hluti: Hlutlausir heimildarmenn

„Ha, efast einhver um það?“ kynnu einhverjir að hafa spurt þegar þeir ráku augun í pistil Gunnars Jóhannessonar guðfræðings og prests með þessum sama titli í byrjun mars. Og þeir hinir sömu gætu jafnvel ályktað að fyrst presturinn spyr (og reynir að svara) sé spurningin kannski ekki svo fjarstæðukennd.

Gunnar nefnir „ábyrga“ sagnfræðinga og rétt er að fáir „ábyrgir“ sagnfræðingar hafa fjallað um hugsanlega ekki-tilvist Jesú. Enda eru sagnfræðingar tregir til að blanda sér í biblíutengdar rannsóknir, svipað og þegar fornleifafræðingar sem sérhæfa sig í egypskri menningu reistu sér ímyndaðan „stálmúr“ um Sínai skagann og neituðu að tjá sig um hugsanleg tengsl rannsókna sinna við frásagnir Biblíunnar.

Einu „ábyrgir“ sagnfræðingar og fornleifafræðingar sem starfa á biblíuslóðum eru ísraelskir og hafa því kannski lítið val. Rannsóknir þeirra hafa á undanförnum árum dregið verulega úr trú manna á frásögnum Gamla Testamentisins. En varla dettur ísraelskum fræðimönnum í hug að skipta sér af hugsanlegri tilvist eða ekki-tilvist Jesú.

Það eru því amatörar á borð við okkur Gunnar sem fáum að tjá okkur frítt og af hjartans lyst um þessa merkilegu spurningu, „var Jesú til?“.

Er ástæða til að efast?

Skoða má svarið við þessari spurningu út frá tveimur sjónarhornum, annars vegar með því að rýna í heimildir (Eru þær nógu traustar til að hægt sé að draga ályktun? Er eitthvað í heimildunum sem gæti fengið okkur til að efast um tilvist Jesú) og hins vegar hvað okkur finnst sennilegt og trúverðugt (Hvernig getur Kristni, og frásagnir guðspjallanna, verið til án Jesú?)

Í þessum greinaflokki mun undirritaður leitast við að svara þessum spurningum. Greinarnar eru þrjár, og mun sú fyrsta fjalla um hlutlausa heimildamenn frá fyrstu og byrjun annarrar aldar. Önnur greinin mun skoða nánar hversu góðar heimildir guðspjöllin fjögur geta talist, og þriðja greinin fjallar um skrif Páls postula og pælingar tengdar þeim.

Tilgangur þessara skrifa er ekki að reyna að afsanna tilvist Jesú, enda mun það seint takast, heldur benda á að með tilliti til heimilda, ekki síst þeirra sem finna má í Biblíunni sjálfri, er vel leyfilegt að efast um að Jesú hafi verið til.

Hlutlausir heimildarmenn

Heimildir okkar um Jesú og upphaf kristni skiptast í tvo flokka: Kristnar heimildir, einkum Nýja Testamentið sjálft, og svo hlutlausir höfundar, heiðnir og gyðingar, sem skrifa á sama eða svipuðum tíma.

Mikill fjöldi rithöfunda og fræðimanna dreyptu penna í blek á fyrstu og annarri öld, en handritin voru dýr og forgengileg og á þeim nærri tvö þúsund árum sem liðin eru hefur nánast allt glatast sem skrifað var á þessum tíma.

Á fyrstu öld, á öllu áhrifasvæði Rómverja, finnum við í raun aðeins þrjár uppsprettur heimilda sem gætu með einhverjum hætti varpað ljósi á tilvist Jesú. Af þessum þremur eru tveir höfundar hverra rit hafa varðveist, þeirra Fíló frá Alexandríu og Jósefusar. Báðir voru þeir gyðingar, og sama gildir um höfunda þeirra nafnlausu handrita sem fundust við Dauðahafið á síðustu öld.

Þar með eru upptaldar allar hlutlausar heimildir frá fyrstu öld – gríðarlegur fjöldi annarra rita frá þessum tíma eru að eilífu glötuð enda eru handrit forgengileg og viðhald þeirra dýrt. Þeir Fíló og Jósefus eiga það hinni kristnu kirkju að þakka að verk þeirra hafa verið afrituð gegnum aldirnar, með öllum þeim villum og hugsanlegum fölsunum sem afritun getur leitt af sér. Frumritin eigum við ekki og munum væntanlega aldrei sjá.

Dauðahafshandritin eru einnig afrit annarra rita, jafnvel afrit af afritum, ekkert þessara rita er frá hendi höfundar svo öruggt megi teljast. En þau eru engu að síður varðveitt eins og þau voru á fyrstu öld, nokkuð sem er einstakt og gefur okkur óvænta, ef kannski nokkuð óljósa, sýn inn í hugarheim Palestínu fyrstu aldar.

Frá upphafi annarrar aldar bætast þrír rómverskir höfundar í heimildarsafnið, þeir Pliníus, Takítus og Svetóníus. Þó þeir riti nærri hundrað árum eftir meinta tilvist Jesú eru þeir yfirleitt taldir með til ”samtíma”-heimilda.

Hér skulum við skoða þessa fimm höfunda hvern fyrir sig í röð eftir ritunartíma, en Dauðahafshandritin látum við bíða þriðju greinar enda hafa þau ekkert beint heimildargildi um atburði fyrstu aldar, mikilvægi þeirra er frekar að varpa ljósi á hugarheim sértrúarsafnaða í Palestínu á fyrstu öld.

Fíló frá Alexandríu

Fíló frá Alexandríu
Heimspekingurinn Fíló frá Alexandríu eins og evrópskur listamaður á miðöldum hefur ímyndað sér hann.
Gyðingurinn Fíló frá Alexandríu (c.a. 20 f.o.t. – 50 e.o.t.) er sá sem maður skyldi halda að myndi skrifa eitthvað um Jesú, enda samtímamaður hans og vel inni í málefnum gyðinga fyrir botni Miðjarðarhafs. Fíló var merkilegur rithöfundur sem tvinnaði gríska heimspeki saman við trúarspeki gyðinga en skrifaði einnig um samtíma sinn og samskipti gyðinga í Alexandríu og Palestínu við hið rómverska yfirvald. Bróðursonur Fílós kvæntist Berenice drottningu af Palestínu, af ætt Heródusar mikla, sem var kannski frægust í sinni samtíð fyrir að vera ástkona Títusar tilvonandi keisara. Berenice (Berníka) þessi er sú sama og hitti Pál postula í fangelsinu samkvæmt postulasögunum (25:13 og áfram), ásamt bróður sínum Heródusi Agrippa II konungi. Skemmst er frá því að segja að Fíló nefnir hvergi Jesú eða kristni í skrifum sínum. En vöntun á heimildum er ekki heimild um vöntun – það geta verið margar ágætar ástæður fyrir því að Fíló nefni ekki Jesú.

Jósefus Flavíus

Jósefus Flavíus
Koparstunga af Jósefusi sem birtist í þýðingu William Whiston frá 1732 sem naut gríðarlegra vinsælda.
Jósefus Flavíus sagnaritari (c.a. 37-100 e.o.t.) var gyðingur af prestaættum sem tók þátt í uppreisn gyðinga gegn Rómverjum sem hófst árið 66 og lauk við fall Masada 74. Eyðing Jerúsalem og musterisins árið 70 táknaði hinn endanlega ósigur gyðinga og í raun upphafið að endalokum þeirra trúarbragða sem þeir höfðu stundað fram að því – musterið var ekki lengur miðpunktur trúarinnar, og uppúr miðri annarri öld er talað um rabbínískan gyðingdóm til aðgreiningar frá hinum eldra musterismiðaða gyðingdómi.

Gyðingastríðin

Jósefus söðlaði um og gekk Rómverjum á hönd stuttu eftir að uppreisnin hófst. Hann gerðist mikill vinur þeirra Vespasians og Títusar, báðir tilvonandi keisarar, og tók upp ættarnafn þeirra, Flavíus. Árið 78 birtir hann heilmikið rit, Gyðingastríðin, þar sem hann fer yfir aðdraganda og orsakir uppreisnarinnar en ritið spannar um 200 ára tímabil.

Í þessari miklu bók, sem er í raun eina sagnfræðilega heimild okkar skrifuð af samtímamanni um atburði fyrstu aldar, er að finna marga Jesúsa. Sá eftirminnilegasti er furðufugl nokkur sem ráfar um og spáir fyrir endalokum Jerúsalem og musterisins við upphaf uppreisnarinnar 66. Jesú þessi er dreginn fyrir prestadómstól og rómverskan dómstól en að lokum sýknaður á þeirri forsendu að hann væri meinlaus sérvitringur. Hann lætur lífið við upphaf umsátursins með þeim hætti að hann, eins og aðrir borgarbúar, stóð uppi á borgarmúrnum til að fylgjast með undirbúningi umsáturs hins rómverska herliðs. Skot úr rómverskri steinvörpu lendir í höfði Jesúsar, en þó ekki áður en hann nær að kalla upp fyrir sig, „sonurinn kemur!“. (Þýðendur Jósefusar hafa lengi klórað sig í hausnum yfir þessari upphrópun – aðrir borgarbúar kölluðu ”steinninn kemur” þegar þeir sáu skotin nálgast).

Gyðingastríðin hjá Gutenberg. (Kaflinn um óheillaspámanninn Jesú er að finna í 6. bók, 5. kafla, 3. efnisgrein. Í sama kafla eru lýsingar á yfirnáttúrulegum atburðum í musterinu sem minna verulega á svipaðar lýsingar í guðspjöllunum þegar Jesú var krossfestur.)

Gyðingastríðin er mikið rit sem fer ýtarlega yfir sögu Palestínu og þann óróa sem fór vaxandi á tímum Heródusar mikla og eftirkomenda hans og fram að uppreisninni 66. Pólítískar og trúarlegar átakalínur birtast þarna skýrt, spámenn ýmiskonar og sértrúarsöfnuðir eru einnig nefndir, en „okkar“ Jesú og „okkar“ kristni er þarna hvergi nefnd á nafn!

Það er rétt að árétta: Kristni og Jesú eru ekki nefnd einu orði í bestu (og nánast einu) samtímaheimild okkar um atburði fyrstu aldar í Palestínu, í riti sem beinlínis er ætlað að fara yfir sögu þeirra 200 ára sem leiddu til uppreisnarinnar.

Skýringin gæti auðvitað verið sú að þeir atburðir sem sagt er frá í guðspjöllunum hafi verið svo lítilssigldir og hversdagslegir í augum Jósefusar að hann hafi ekki talið þess virði að nefna þá, eða jafnvel ekki vitað af þeim – en einhvern veginn rímar það illa. Hvar voru ofsóknirnar gegn hinum Kristnu, ofsóknirnar sem sendu Pál til Damaskus? Hvar eru ofsóknir Nerós gegn kristnum mönnum í Rómarborg árið 64 sem Takítus virðist vera að skrifa um árið 116? Hvar eru hinir kristnu söfnuðir um allar grundir sem Páll getur staðið í bréfaskiptum við um miðja öldina?

Önnur möguleg skýring er sú að Jósefus hafi, af pólítískum ástæðum, ekki viljað nefna Kristni. Jósefus var pólítískur höfundur, tilgangur hans er að verja ímynd gyðinga og gyðingdóms. Hann er jafnframt á köflum frekar vafasöm heimild, sumt í frásögn hans sem hann segist hafa sjálfur verið vitni að virðist varla standast almenna skynsemi.

Lágmynd á sigurboga Títusar
Lágmynd á sigurboga Títusar. Rómverjar bera herfang úr Musterinu og ber hæst hinn sjöarma ljósastagi, Menorah. Lágmyndir á standfæti virðist sýna ýmsar dýrategundir, nokkuð óvænt í ljósi þess sem við þykjumst vita um gyðingatrú.

Saga Gyðinga og Testimonium Flavianum

Stuttu fyrir aldamótin 100 gaf Jósefus út bókina Saga Gyðinga sem rekur, eins og nafnið bendir til, sögu Gyðinga frá upphafi. Í lok frásagnarinnar fjallar hann um sama tímabil og í fyrri bók sinni, Gyðingastríðin. Það er hér sem hinn margfræga kafla „Testimonium Flavianum“ er að finna. Að mati margra er sá kafli bein heimild um tilvist Jesú, en þar segir m.a.

Á þessum tíma var uppi Jesús, vitur maður, ef mann skyldi kalla. ... Hann vann á sitt mál marga Gyðinga og marga Grikki. Hann var Kristur ... Og hann birtist meðal þeirra [fylgjenda sinna] á þriðja degi endurvakinn til lífsins, því spámenn Drottins höfðu séð þetta fyrir og þúsundir annarra undursamlegra verka honum tengdum. ...

Strax á 16. öld var bent á hversu ósennilegur þessi texti væri, og ýmis rök leidd að því að um fölsun væri að ræða. Bæði er að textinn virðist skrifaður af kristnum manni, og guðfræðilega séð („ef mann skyldi kalla“) varla á fyrstu öld. Í öðru lagi þá vitna þeir höfundar sem taka til varnar fyrir Kristni ekki í þennan kafla fyrr en á fjórðu öld, þrátt fyrir ærin tilefni.

Frá annarri og þriðju öld fyrirfinnst nokkur fjöldi kristinna varnarrita, þar á meðal eftir Origen kirkjuföður þar sem hann bendir á að Jósefus staðfesti tilvist Jesú því hann hafi skrifað um dauða Jakobs hins réttláta sem var “bróðir Jesú sem kallaðist Kristur“. En Origen virðist ekki vita um Testimonium Flavianum,

Fyrsta tilvitnun í Testimonium Flavianum er frá hendi Eusebíusar biskups og fylgismanns Konstantínusar mikla, frá árinu 324. Svo virðist sem hin algengasta skoðun meðal fræðimanna sé að þessi kafli sé falsaður, og að Eusebíus sé sökudólgurinn.

Saga Gyðinga hjá Gutenberg. Testimonium Flavium er að finna í 18. bók, þriðja kafla. Allur þriðji kafli er athyglisverður, fyrst er fjallað um Pontíus Pílatus, og á eftir Testimonium kemur frekar ómerkileg kjaftasaga um einhverja óþekkta gyðinga í Róm. Kaflanum lýkur með frásögn af brottvísun gyðinga frá Róm að tilstilli Tíberíusar keisara, nokkuð sem aðrar heimildir þegja um. Hafi Eusebius skeytt inn kaflanum um Jesú er trúlegast að hann hafi fjarlægt annað efni til að riðla ekki skipulagi bókarinnar. Kjaftasagan um hana Pálínu er mjög sérstök, og undirritaður hefur lesið öll rit Jósefusar með það fyrir augum að finna aðra slíka kjaftasögu um annars óþekktar persónur, en ekkert fundið.

Eins og í öllum góðum sakamálasögum þarf gerandinn að hafa tækifæri og tilefni. Tækifærið er óumdeilt, Eusebíus stjórnaði í raun því sem átti eftir að verða hin eina sanna, opinbera Kaþólska kirkja, var vel að sér í fornum ritum og segir sjálfur, í einni bóka sinna um boðun trúarinnar, „Að það verður á stundum nauðsynlegt að nota falsanir ..“ Sagnfræðingurinn mikli Jacob Burckhart kallar Eusebius „fyrsta gjörsamlega óheiðarlega sagnfræðing sögunnar“. Og tilefnið er einnig augljóst: Jafnvel á 2. og 3. öld var mönnum ljóst að sjálfstæðar heimildir um tilvist Jesú voru ósköp fátæklegar.

Jakob bróðir Jesú

En hvað um textann sem Origen vitnar í, um Jakob bróðir Jesú sem kallaðist Kristur? Öll handrit af Jósefusi eru sammála um að þar standi: ”... bróðir Jesú, sem kallaðist Kristur, sem hét Jakob ...” Hér höfum við trúlega sterkasta vitnisburð um tilvist Jesú sem fundist hefur. En stenst hann fyllilega skoðun? Þessa línu er að finna í 20. bók, 9. kafla, 1. efnisgrein.

Lítum fyrst á hvað Origen skrifar á 3. öld:

Jósefus ... þegar hann vildi greina frá orsökum þeirra hörmunga sem yfir fólkið gekk þegar musterið var jafnað við jörðu sagði þær afleiðingar reiði Guðs vegna þess sem þeir dirfðust gera Jakob bróðir Jesú sem kallaðist Kristur. Og hið dásamlega er að þó hann hafi ekki viðurkennt Jesú sem Krist, gaf hann samt vitnisburð um réttlæti Jakobs.

Samkvæmt Origen felst dásemdin í því að Jósefus skuli nefna Jakob og Origen segir beinlínis að Jósefus hafi ekki viðurkennt Jesú sem Krist. Einhvern veginn finnst manni þetta snúa öfugt við – ef Origen hefði lesið ”bróðir Jesú, sem kallaðist Kristur, sem hét Jakob” hjá Jósefusi þá ætti aðal atriðið væntanlega að vera að Jósefus hafi nefnt Jesú og viðurkennt að í það minnsta einhverjir kölluðu hann Krist.

Umræddur kafli úr Jósefusi lýsir atburðum sem gerast rétt fyrir upphaf stríðsins og fjallar um átök innan prestastéttarinnar í Jerúsalem. Tveir Jesúsar koma við sögu og urðu þeir báðir æðstuprestar eftir að Ananus æðstiprestur hafði látið lífláta Jakob. Samhengisins vegna ætti maður að halda að Jakob tengdist persónum frásagnarinnar, þ.e. öðrum hvorum þeirra Jesúsa sem voru aðalpersónurnar (og ekki gleyma að “Kristur” þýðir hinn smurði, og æðstuprestar voru smurðir til embættis).

Munkur afritar uppúr bók
Munkur afritar uppúr bók. Þrátt fyrir góðan vilja var hættan á mistökum alltaf til staðar. Eflaust hafa sumir líka talið sig þurfa að "leiðrétta" handrit, og ekki var óþekkt að athugasemdir á spássíu hafi ratað í meginmál í næsta afriti.

Miðað við starfsaðferðir við afritun handrita má því alveg gera því skóna að Jósefus hafi skrifað ”bróðir Jesú ben Damneus sem hét Jakob” eða ” bróðir Jesú ben Gamla sem hét Jakob” til að tengja hann við einn hinna Jesúsa sögunnar. Origen gæti hafa verið að vitna í Jósefus eftir minni en síðari skríbentar ”leiðrétt” Jósefus til samræmis við það sem Origen skrifar. Líklegt? Allavega vel innan marka hins hugsanlega. Enn aðrir, einkum þeir sem vilja síður að Jesú hafi átt raunveruleg systkini, hafa bent á að orðin ”bróðir Jesú sem kallaðist Kristur” gæti allt eins merkt að Jakob hafi tilheyrt kristnum söfnuði – eins og sést hjá Páli og öðrum pistlahöfundum þess tíma var ”bróðir” eða ”systir” notað án tillits til ætternis, en með vísan til trúar á Krist.

Jósefus gæti því verið að benda á að Jakob hafi verið drepinn vegna þess að hann var Kristinn. Eða að hann hafi alls ekki skrifað ”sem kallaðist Kristur” og að það hafi verið síðari viðbót, ”leiðrétting” til samræmis við það sem Origen skrifaði – Origen kvartaði sjálfur yfir því hversu afritun handrita var ábótavant, því afritarar væru óvandvirkir og bættu í eða eyddu úr að vild.

En hvorug tilgátan er meira en bara það, tilgáta, en hitt er heldur ekki mjög líklegt að Jósefus hafi, á þessum eina stað, vísað til einhvers ”Jesú sem kallaður var Kristur” án þess að hafa nefnt hann áður. Og auðvitað sýnir Origen með þessum skrifum sínum að hann hefur aldrei heyrt um Testimonium Flavium enda þeim kafla ”skeytt inn” hundrað árum seinna. Hvað sem öðru líður eru ummæli Jósefusar um aftöku Jakobs engin örugg sönnun um tilvist Jesú.

Plíníus yngri og Trajan keisari

Árið 112 skrifar Plíníus yngri, sem þá var landstjóri á Svartahafsströnd núverandi Tyrklands, bréf til Trajans keisara um kristna sem hann hafi rannsakað, og spyr hvort og hversu harkalega hann eigi að sækja þá til saka. Það eina sem bréfið staðfestir er að kristnir voru til í Litlu-Asíu árið 112 – nokkuð sem enginn hefur efast um. Ekkert í bréfinu getur talist heimild fyrir tilvist Jesú, aðeins að hinn kristni söfnuður hafi sungið sálma til Krists eins og væri hann Guð.

Takítus og Neró

Takítus skrifaði svonefnda annála sína líklega árið 116 en þar rekur hann sögu Rómarveldis frá dauða Ágústusar árið 14 og fram að lokum valdatíma Nerós 68. Eftir brunann mikla í Róm 64 skellir Neró, samkvæmt Takítusi, skuldinni á hinn kristna söfnuð í Róm:

Neró skellti skuldinna á og beitti ýtrustu pyndingum gegn flokki manna sem hataðir voru vegna ódæða sinna, kallaðir Kristnir af alþýðu fólks. Kristur, hvaðan nafnið kemur, mátti þola ýtrustu refsingu á valdatíma Tíberíusar af hendi landstjórans Pontíusi Pílatusar ...

Takítus lýsir síðan því hvernig hin ”óforskammaða hjátrú” sprettur upp aftur í Júdeu og nær einnig vinsældum í Róm.
Í kjölfarið voru allir þeir sem ”játuðu sekt sína” handteknir, þvínæst á grundvelli vitnisburðar þeirra, var mikill mannfjöldi dæmdur, ekki svo mikið fyrir að kveikja í borginni, heldur fyrir hatur gegn mannkyni.

Enn gildir það sama hér og um Pliníus – Takítus gæti allt eins verið að endurtaka það sem Kristnir hafa sagt honum. Hann hefur ekki haft neinar beinar heimildir um aftöku Jesú því hann notar rangan titil um Pontíus Pílatus, kallar hann ”procurator” en réttur titill var ”prefectus” eins og áletrun frá Palestínu sýnir. Fyrri titillinn var algengur á tímum Nerós, en sá síðari á tímum Tiberíusar.

Rómverskir hermenn spjalla saman á gólfmósaíkmynd
Rómverskir hermenn spjalla saman á gólfmósaíkmynd í Villa Casale á Sikiley, trúlega frá upphafi fjórðu aldar. Villa Casale hefur að geyma þúsundir fermetra af mósaíkgólfi, stórmerkileg samtímaheimild sem vel er heimsókarinnar virði.

Svo má benda á að ýmislegt í þessari frásögn stenst illa samanburð við aðrar heimildir – allt bendir til þess að hinn kristni söfnuður i Róm hafi verið afskaplega lítill á þessum tíma, og engar heimildir eru meðal kristinna höfunda um ofsóknir Nerós fyrr en mörgum öldum seinna.

En gæti Takítus þá verið að skálda alla söguna? Eða er þessi kafli að einhverju leyti viðbót seinni tíma skríbenta? Handritarýnar bentu snemma á að þar sem núna stendur ”Christianos” stóð áður ”Chrestianos” – bókstafurinn e hefur verið nuddaður út og i sett í staðinn. Í sjálfu sér ekkert skrítið – svo virðist sem Chrestos og Christos hafi verið notað til jafns á upphafstímum kristninnar, þótt merking orðanna sé ólík – Chrestos, ”hinn blíði” var algengt nafn og gælunafn, Christos merkir ”hinn smurði” og getur verið titill þjóðhöfðingja og æðstupresta og annarra sem voru ”smurðir” til embættis.

Einn einstaklingur sem sameinaði þessa tvo titla, vær bæði Christos (smurður konungur) og fékk gælunafnið Chrestos (hinn blíði, góði) var Heródus Agrippa II sem þegar hefur verið nefndur í tengslum við Fíló frá Alexandríu. Hann er þó varla sá sem Takítus er að meina hér, enda mikill stuðningsmaður Rómverja á þessum tíma.

Annar möguleik er að Chrestiani hafi verið eitthvað allt annað en það sem við síðar köllum kristnir. Þó heimildir séu ekki traustar hefur verið bent á að fylgjendur guðsins Serapis hafi kallað sig Chrestiani (hinir góðu) og að fylgjendur Isis hafi einnig notað þetta viðurnefni. Hvað sem því líður þá er vel hugsanlegt að Takítus sé hér að tala um einhvern flokk manna sem kallar sig ”hinir góðu”, mögulega átrúendur Isisar eða Serapis, og að síðari tíma skríbent hafi ”leiðrétt” textann og bætt inn setningunni um Christos og Pílatus. Handritasaga Annála Takítusar er mjög fátækleg, fá handrit hafa fundist og ritið virðist hafa verið óþekkt meðal kristinna fræðimanna fram undir lok miðalda.

Súetóníus og Kládíus

Súetóníus skrifar æfisögur tólf keisara árið 121 og nefnir óróa meðal gyðinga í Róm á tímum Kládíusar keisara og að einhverjir þeirra hafi verið reknir frá borginni. Nánar segir hann, ”Þar sem gyðingar voru sífellt að valda óróa að tilstilli Chrestos þá rak hann þá frá Róm”, eða önnur þýðing, ”Hann rak frá Róm þá gyðinga sem ollu óróa að tilstilli Chrestos”.

Ekki er ljóst hvenær þessi atburður á að gerast, en Kládíus var keisari á árunum 41-54. Páll ritar Rómverjabréf sitt trúlega á árunum 55-57. Ekki virðist Páli vera kunnugt um þessa uppákomu hjá hinum rómverska söfnuði.

Kládíus keisari hélt hinum unga konungi Herodus Agrippa II í borginni í nokkur ár, alla vega fram til 48, en Agrippa var á þeim tima duglegur að verja málstað gyðinga gegn Samverjum og landstjóranum Ventidíusi sem þótti frekar ófriðlegur. Og eins og áður hefur komið fram fékk hann hugsanlega viðurnefnið Chrestos, og vissulega er skemmtilegt að gæla við þá hugmynd að Kládíus hafi orðið leiður á gyðingaáróðri Agrippa og sent nokkra stuðningsmenn hans heim til áréttingar.

Allt í allt er þessi klausa hjá Súetóníusi lítils virði sem heimild um hugsanlega tilvist Jesú. Það er alls óljóst að átt sé við hinn Kristna söfnuð (sbr. þögn Páls) og Chrestos var mjög algengt nafn og viðurnefni á þessum tíma.

Er ástæða til að efast?

Eins og þessi samantekt sýnir eru hlutlausar heimildir um tilveru Jesú ekki eins traustar og sumir halda fram. Heimildirnar leiða þó tvennt í ljós: Kristnir voru til við upphaf annarrar aldar, og trú þeirra skv. Pliníus yngri var ekki ólík því sem síðar varð. Enda er engin ástæða til að efast um það.

Hitt sem kemur í ljós er að á annarri og einkum þriðju öld og fram á þá fjórðu þótti ástæða til að efast um tilvist Jesú, og að varnarrit Origens hafi ekki haft um auðugan garð að gresja hvað varðar hlutlausar heimildir.

Snemma á fjórðu öld birtist svo hið fræga Testimonium Flavianum í fyrsta sinn, á valdatíma Konstantínusar mikla. En um miðja öldina verður Júlían bróðursonur Konstantínusar keisari í nokkur ár. Hann er frægastur nú á dögum fyrir andúð sína á Kristni sem síðasti heiðni keisarinn. Minna þekkt er að hann var frægastur í sinni samtíð fyrst og fremst sem mikill fræðimaður og heimspekingur.

Í riti sínu, ”Gegn Galíleumönnum”, skrifar Júlían um Kristni og gerir lítið úr kraftaverkum Jesú og boðskap (hvorugt sérlega frumlegt eða merkilegt að mati Júlíusar), og dregur mjög í efa að þeir Jesú og Páll ásamt félögum hafi yfirhöfuð verið til. Hann skrifar

En ef þið getið sýnt mér fram á að einn þessara manna hafi verið nefndir á nafn af hinum vel þekktu höfundum þessa tíma, á valdatíma Tíberíusar eða Kládíusar – þá megið þið kalla mig lygara í öllum málum.

Júlían sýnir hér að hann þekkir tímasetningar Kristninnar (Jesú á tímum Tíberíusar, Páll og félagar á tímum Kládíusar), og það er engin ástæða til að efast um að hann, fræðimaðurinn og keisarinn, hafi haft aðgang að öllum hugsanlegum heimildum þess tíma.

En á fimmtu öld og næstu rúm 1000 árin á eftir er það Kirkjan sem stjórnar öllu menningar- og hugsanalífi hins vestræna heims. Efasemdaraddir voru þaggaðar niður og hið skrifaða orð fékk á sig ígildi hins endanlega sannleika.

Á síðari öldum hafa efasemdaraddirnar þó vaknað á ný, en það gerist ekki vegna þess að hinar hlutlausu heimildir séu svo vafasamar, heldur fyrst og fremst vegna þess að þau rit sem finna má í Nýja Testamentinu sjálfu vekja upp efasemdir um tilvist Jesú.

Brynjólfur Þorvarðarson 26.04.2018
Flokkað undir: ( Sögulegi Jesús )

Viðbrögð

Sýnið viðbrögð, en vinsamlegast sleppið öllum ærumeiðingum. Einnig krefjumst við þess að fólk noti gild tölvupóstföng, líka þegar notast er við dulnefni. Ef það sem þið ætlið að segja tengist ekki þessari grein beint þá bendum við á spjallborðið. Þeir sem ekki fylgja þessum reglum eiga á hættu að athugasemdir þeirra verði færðar á spjallborðið.

Hægt er að nota HTML kóða í ummælum. Tög sem virka eru: a href, b, i, u, br, p, strong, em, ul, li og blockquote. Einnig er hægt að notast við Markdown rithátt í athugasemdum. Notið skoða takkann til að fara yfir athugasemdina áður en þið sendið hana inn.










Muna þig?