Allar fęrslur Allir flokkar Sos Um félagiš Śrskrįning Lógó Spjallid@Vantru Póstfang Vantru@Facebook Vantru@Youtube Vantru@Twitter

Svęšamešferš - Skottulękningar nśtķmans

Ef aš lķkum lętur hefur žś örugglega kynnst svęšamešferš lķtils hįttar, žekkir einhvern sem stundar hana eša hefur fariš ķ mešferš. Žś hefur jafnvel haft persónulega reynslu af henni. Ég segi ef aš lķkum lętur, žvķ aš u.ž.b. 300 svęšanuddarar eru nś hér į landi meš skķrteini upp į vasann frį félaginu Svęšamešferš. Formašur félagsins segir reyndar stoltur aš viš Ķslendingar séum komnir einna lengst ķ žróun svęšamešferšar. Aš mķnu viti er slķkt ekki įnęgjuefni heldur įhyggjuefni.

Einn tķmi hjį „lęršum“ svęšanuddara tekur u.ž.b. klukkustund og kostar 300-500 krónur [Ath: greinin er skrifuš įriš 1985, verš nś er į bilinu 4 - 6.000 krónur - innskot ritstjóra]. Tķmarnir eru 1 til 3 ķ viku og mešferš getur tekiš allt aš 10 – 12 vikur. Žaš er žvķ ljóst aš hér eru töluveršar fjįrhęšir ķ spilinu.

Svęšanuddari segir aš lķkamanum megi skipta ķ tķu svęši eftir endilöngu. Svęšin byrja śt frį fingrum og tįm og enda ķ höfšinu. Upphafsmašur svęšamešferšarinnar, William Fitzgerald, gerši žessa tvķvķšu skiptingu um sķšustu aldamót. Enginn veit nś hvernig žessi skipting er tilkomin enda skiptir žaš kannski ekki svo miklu mįli. Sjötķu įrum seinna kom svo fram žverskipting lķkamans ķ žrjś meginsvęši (fęturnir verša einhverra hluta vegna śtundan). Žessi svęši eru I (höfuš og hįls), II (brjósthol og efri hluti bols) og III (magi og kvišarhol), speglast svo ķ fótunum, eša svo er sagt. Žannig veršur fótur manns, sem liggur meš tęrnar upp ķ loft, į dularfullan hįtt mynd af sitjandi manni. Ilin samsvarar baki og ristin samsvarar maga og brjósti.

Žį er ašalhugmyndin komin og bara eftir aš teikna upp smįatrišin, hin einstöku lķffęri eins og žau speglast ķ fótunum. Įriš 1980 kom śt hér į landi bókin Svęšamešferšin eftir Hanne Marquardt ķ žżšingu Jóns Į. Gissurarsonar. Ķ henni er mikiš af slķkum teikningum eša kortum. Kortin eru mjög nįkvęm, stķlhrein og ķ fallegum litum. Allar merkingar eru mjög góšar og jafnvel bregšur fyrir latķnu į stöku staš. Teikningarnar eru žvķ ķ sjįlfu sér mjög sannfęrandi og hafa į sér vķsindalegt yfirbragš. Į myndunum grillir jafnvel ķ raunverulega beinabyggingu fótanna. Žetta minnir óneitanlega į fullkomin kort stjörnuspekingsins enda reynist margt skylt meš žessum hjįfręšum.

Hvernig tengjast svęšin lķkamanum?

Allir žeir sem eitthvaš žekkja til lķffęrafręši mannsins sjį žaš ķ hendi sér aš hvorki taugar né blįšrįs geta legiš aš baki skiptingu fótarins ķ svęši eša skżrt žessa speglun sem į aš vera fyrir hendi. En žó aš svęšamešferšin hunsi algjörlega blóšrįsar- og taugakerfi mannsins er samt algengt aš svęšanuddarar segi aš nudd svęšanna örvi blóšrįs og ertingu viškomandi lķffęra. Ķ įšurnefndri bók viršast tengslin samt vera öllu dularfyllri. Žar er reyndar lķtiš sem ekkert fjallaš rökin aš baki mešferšinni enda ekki um aušugan garš aš gresja. Yfirleitt er lįtiš nęgja aš segja aš samkvęmt reynslu sé žetta bara svona. Höfundur bókarinnar lżsir žvķ skemmtilega hvernig hśn kynntist svęšamešferš. „Žaš var meira vegna įnęgjunnar aš reyna eitthvaš framandi heldur en aš svala fręšilegum fróšleiksžorsta, aš ég fór aš reyna žessa mešferš.“

Ég tók til höndunum viš alla žį fętur sem ég nįši til, žrżsti į žį, athugaši, nuddaši og gerši samanburš, žar til ég var žess sjįlf fullviss aš fóturinn er eins konar tengimišstöš (skiptiborš) žašan sem ég vissi ekki hvernig eša hvers vegna hęgt er aš hafa fjarhrif į alla hluti lķkamans.“ En hvernig virka žessi fjarhrif? Žess er hvergi getiš, rétt eins og stjörnuspekingurinn skżrir aldrei hvernig stjörnurnar eiga aš hafa sķn fjarhrif į fólk.

Įkafi höfundar ķ byrjun er annars įhugaveršur žvķ aš į mörgum stöšum ķ bókinni er alvarlega varaš viš žvķ aš višvaningar beiti svęšanuddi. Žess er žó aldrei getiš hvaš ķ ósköpunum į aš gerast ef vitlaust svęši er nuddaš eša rétt svęši į vitlausan hįtt. Oršrétt segir ķ bókinni: „Ekki veršur nógsamlega varaš viš nįmskeišum lķtt reyndra „sérfręšinga“ sem spretta upp hér og žar.“ Bókin getur žess žó ekki hvernig į aš žekkja saušina frį höfrunum.

Svęšin į fótunum kallast višbragšssvęši. Skilgreining žeirra er reyndar einkar athyglisverš, en hśn er svona: „Žį er oršiš višbragš (reflex) ekki tengt taugakerfinu heldur hefur tvenns konar merkingu: 1. Sem endurspeglun heildarmyndar (höfuš, hįls, bolur) į annan minni flöt (fęturna) ķ almennum skilningi, lķkt og speglarnir ķ sumum geršum myndavéla. 2. Til sérstakrar auškenningar vissra hluta fótarins sem hafa, reynslu samkvęmt, bein orkutengsl til lķffęra lķkamans.“ En fįvķs spyr: Hver eru žessi beinu orkutengsl sem eru óhįš taugakerfinu?

Mešferšin skal vera sįrsaukafull

Žaš mį į einhvern hįtt réttlęta hjįfręši sem ekki skaša fólk ef žau eru ekki tekin of alvarlega, ef žau eru bara eitthvaš sem fólk hefur gaman af. En ég get ekki ķmyndaš mér aš neinum žyki gaman ķ svęšamešferš žvķ aš mešferšin į aš vera sįrsaukafull. ef hśn er žaš ekki mį bśast viš žvķ aš „įrangurinn“ verši minni en ella. Ég veit um eldri kou sem įtti erfitt meš gang ķ marga daga eftir svęšamešferš. Slķkt er aušvitaš ekkert grķn og ber aš taka alvarlega ef einungis er um kukl aš ręša. Oršalag bókarinnar er į žessa lund: „Venjluega er mešhöndlaš allt upp aš velžolanlega sįrsaukamarkinu.“ Og į öšrum staš stendur: „Sį sįrsauki sem hann (sjśklingurinn) finnur fyrir veršur léttbęrari ef hann andar rólega og gefur sig į vald mešhöndluninni eins mikiš og hęgt er. Reynir aš upplifa sjįlfan sig ķ sķnum eigin fótum.“ Ekki hljómar žetta nś beint vķsindalega.

Fįvķsir sjśklingar

Svęšamešferš į ekki einungis aš geta lęknaš hin żmsu mein heldur mį einnig nota hana til aš finna (upp) sjśkdóma. Aum svęši į fęti samsvara veiku lķffęri. Žaš er žó varaš mjög viš slķkum sjśkdómsgreiningum og svęšanuddurum er bent į aš tala ašeins um svęšisbundiš įlag į hin einstöku lķffęri. Žaš er nįttśrulega svo óljóst og lošiš aš mjög erfitt er aš véfengja žaš, rétt eins og lżsing stjörnuspekingsins. Bįšir passa sig į aš segja ekki of mikiš. Bókin Svęšamešferšin gengur meira aš setja hreint til verks ķ žessum efnum og segir aš meš sjśkdómsgreiningu geti svęšanuddari tapaš trśveršugleika sķnum. Žaš er lķka įhugavert aš sjį hvernig svęšanuddurum er sagt aš snišganga frįsögn sjśklingsins. Oršrétt segir ķ bókinni: „Persónuleg umsögn sjśklingsins um óžęgindi žarf ekki endilega aš vera žaš sama og kemur fram viš sjón og žreyfigreiningu mešhöndlarans. Žetta į sér eftirtaldar skżringar:

  1. Sjśklingurinn lżsir oft ašeins einstökum sjśkdómseinkennum. 2. Hann gleymir žvķ sem mįli skiptir og ofmetur aukaatriši. 3. Hann segir ekkert um dulda kvilla (huliš įlag) žvķ hann veršur žeirra ekki (ennžį) var. 4. Ef um miklar žrautir er aš ręša ķ einhverju lķffęri yfirgnęfa žęr oft sįrsauka frį öšru lķffęri sem ekki er eins mikill. Hann kemur fyrst fram žegar hįmark žrautanna er lišiš hjį. Žess vegna heldur sjśklingur žvķ hvaš eftir annaš fram aš hann sé „veikari en hann var“ af žvķ aš hann finnur alltaf nęstu minni óžęgindi sem yfirgnęfš voru stig af stigi.“

Žaš er žvķ ekki öfundsvert aš vera ķ sporum sjśklingsins ef mešferšin snżst um verki sem hann finnur ekki fyrir og kvartanir eru lįtnar sem vind um eyru žjóta.

Svęšanuddarar hafa į žennan hįtt fengiš afsökun fyrir žvķ aš nudda fleiri svęši en žau sem eru endurspeglun hins veika lķffęris. Žaš fęri enginn til svęšanuddara ef hann nuddaši ašeins örlķtinn blett fótanna klukkustundum saman. Til žess aš hafa eitthvaš annaš aš gera og til aš flękja fręšin og gera žau žar meš viršulegri, fundu svęšanuddarar upp oršiš „orsakavišbragšssvęši“. Oršiš vķsar til žess svęšis sem hefur orsakaš eša er tengt uppruna óžęgindanna. En žaš sama gildir hér og annars stašar, žvķ hvergi er greint frį žvķ, hvergi skżrt frį tengslum orsakavišbragšssvęšanna viš óžęgindin. Žau eru bara til stašar, segja žeir. En hvernig er žį hęgt aš vita hver eru orsakavišbragšssvęši hinna żmsu óžęginda? Ein leišin er aš finna žau hreinlega upp en hin er aš fara ķ bókina góšu og lķta žar į lista um slķk svęši. Orsakavišbragšssvęši heilablóšfalls eru til dęmis: nżru, hjarta, kynfęri, žarmar, hįlskirtlar, hnakki og milta.

Hvers vegna fęturnir? Žegar alla tilvķsun ķ žekktar stašreyndir vantar er ešlilegt aš mašur spyrji sjįlfan sig hvers vegna lķkaminn sé sagšur endurspeglast ķ fótunum en ekki höndunum, tungunni eša jafnvel nefinu. Um žetta atriši segir bókin: „fęturnir mynda vķxlverkandi samband viš jöršina sjįlfa. Žaš er einmitt hęgt aš hugsa sér žį sem skaut, sem eiginlega koma į jafnvęgi į rafsegulspennusviš mannsins.“ Ašrar réttlętingar eru įmóta nįkvęmar, eša veit nokkur hvaš rafsegulspennusviš mannsins er ķ žessum skilningi?

Ég efast hins vegar um aš hinir 300 svęšanuddarar okkar viti aš samkvęmt hinni almennu svęšamešferš teljast tungan, hįlsinn og efri gómur hafa žessa tķuparta skiptingu lķka og aš sama įrangri mį nį meš nuddi į žeim og meš nuddi į fótum. Žetta viršist vera gleymt, sennilega vegna žess aš öll eru žessi svęši of viškvęm fyrir klukkustundar sįrsaukafullt nudd. Fyrir nokkrum įrum žótti mjög įhrifarķk svęšamešferš vera falin ķ žvķ aš ganga meš teygjur į fingrum og tįm uns žęr uršu blįar af blóšleysi. Einnig žótti gott aš žrżsta į bert holdiš meš vķrbursta. Slķkar lękningar žykja lķklega of grófar fyrir žessa viršulegu „fręšigrein“ nś į tķmum.

En hśn virkar!

Eins og ķ öllum hjįfręšum žį er svar ķ žessum dśr algengasta athugasemdin viš gagnrżni. Fólk gleymir žvķ hins vegar aš skottulęknar, hverju nafni sem žeir nefnast, hafa alltaf tališ sig nį įrangri. „Sólmyrkvar eiga sér staš og villimenn hręšast. Töfralęknirinn veifar höndunum – sólin lęknast – žeir geršu žaš.“ Žannig lżsti Charles Fort töframętti skottulękna.

Sannleikurinn er sį aš fólk leitar sér yfirleitt lękninga žegar žvķ lķšur hvaš verst. Žaš er einnig stašreynd aš flestir sjśkdómar og kveisur ganga yfir og batna meš tķmanum, óhįš allri mešferš. „Įrangur er žvķ oftast gulltryggšur“ ef žś bķšur nógu lengi. Hinar 10-12 vikur svęšamešferšar ęttu vissulega aš duga fyrir flesta verki og sjśkdóma.

En žarna spilar lķka annar žįttur inn ķ, en žaš er trśgirni og sefjun. Ekki žarf aš fjölyrša um aš trśin flytur fjöll. Žess ber aš geta aš mikiš af verkjunum sem fólk kvartar undan į sér sįlręnar orsakir frekar en ašrar. Žaš er til dęmis žekkt stašreynd aš lęknir getur linaš žjįningar og lęknaš žannig um 40-50% sjśklinga sinna meš žvķ einu aš gefa žeim sykurtöflu sem žeir trśa aš sé kvalastillandi lyf. Fólk mun žvķ halda įfram aš lęknast ķ svęšamešferš, en žaš er ekki nuddiš sem er lęknirinn heldur tķminn og sįlartetriš. Eitt er žó fullvķst, og žaš er aš ekki fęst ég til aš kasta žśsundum króna ķ sįrsaukafulla mešferš sem byggš er į algjörum sandi.

Greinin birtist ķ DV 30. mars 1985

Reynir Haršarson 28.12.2007
Flokkaš undir: ( Kjaftęšisvaktin )

Višbrögš


Margrét St. Hafsteinsdóttir - 28/12/07 20:01 #

Er svęšanuddsnįmiš ekki komiš inn ķ skólakerfiš?

Žaš er mjög žęgilegt aš lįta nudda į sér fęturna eins og gert er ķ svęšanuddi, žótt žaš geti verir dįlķtiš sįrt fyrst ef mašur er meš spennu ķ fótunum. Alveg eins og ķ öllu öšru nuddi.

Ég var lengi ķ mešferš hjį löggiltum nuddara, og fyrir utan venjulegt nudd, notaši hann svęšanudd og nįlastungur. Hef aldrei fengiš eins mikinn bata (vegna bakverkja) hjį neinum hvorki fyrr né sķšar.


Reynir (mešlimur ķ Vantrś) - 28/12/07 21:14 #

Žaš vęri sorglegt ef žetta bull vęri komiš inn ķ skólakerfiš. Eins og ég bendi į žį į nuddiš aš vera sįrsaukafullt, samkvęmt "fręšunum". Žaš er svo sem įgętt ef menn hafa falliš frį žvķ. En svo koma gömlu rökin... en hśn virkar.

En ķ dęminu sem Margrét nefnir er kvillinn verkir. Nįlastungur geta virkaš gegn sįrsauka, og hugsanlega svęšamešferš eša annaš lķkamlegt įreiti. Sįrsaukaboš um lķtinn sįrsauka eša ertingu geta nefnilega tķmabundiš blokkaš eša dregiš śr bošum um annan og meiri sįrsauka.

Eftir stendur žó aš meginhugmyndakerfiš aš baki svęšamešferš viršist śr lausu lofti gripiš og stenst ekki skošun.

Lokaš hefur veriš fyrir athugasemdir viš žessa fęrslu. Viš bendum į spjalliš ef žiš viljiš halda umręšum įfram.