Allar fęrslur Allir flokkar Sos Um félagiš Śrskrįning Lógó Spjallid@Vantru Póstfang Vantru@Facebook Vantru@Youtube Vantru@Twitter

Tengslamešferš

Ķ žessari grein veršur tengslaröskun lķtillega kynnt. Žvķ nęst veršur tengslamešferš śtskżrš ķ grófum drįttum og aš lokum verša gefnar žrjįr įstęšur fyrir žvķ aš nota ekki tengslamešferš.

Börn meš tengslaröskun (e. attachment disorder) eiga slęm samskipti viš foreldra sķna. Börnin eiga erfitt meš aš treysta nokkrum og žau eru mjög kröfuhörš og stjórnsöm. Žegar barn veršur svona er žaš aš öllu jöfnu vegna einhvers įfalls į lķfsleišinni. Tengslamešferš (e. attachment therapy) er mešferš viš tengslaröskun sem tekur um tvęr vikur og er unniš stanslaust ķ žrjį tķma į dag og lengur ef meš žarf (attachmenttherapy.com, 2004). Meginmarkmiš mešferšarinnar er aš leysa upp óttann viš įst. Žeir sem halda śrręšinu į lofti telja aš žeir sem beiti hugręnni mešferš hafi ekki ašgang aš hinum djśpstęšu įhrifum įfallsins. Žess vegna veršur aš nįlgast barniš sem eina „heild“ (e. holistically). Til žess aš leysa upp skošanir barnsins sem skaša žaš og ašra, örva tenglar tilfinningar barnsins. Meš žvķ aš gera žaš telja žeir aš barniš hverfi til baka į žaš stig žróunar sem įfalliš įtti sér staš. Svo getur uppbygging į skošunum barnsins um heiminn hafist (attachmenttherapy.com, 2004). Til žess aš örva tilfinningar barnsins eru notašar żmsar ašferšir. Til dęmis er barninu haldiš, öskraš framan ķ žaš og rifbein žess nudduš (attachmenttherapy.com, 2004, Shermer, 2004 og cnn.com, 1996). Viš žessu reišist barniš, en tenglar (e. attachment therapists) telja reišina vera vörn fyrir öšrum gešshręringum eins og ótta og sorg. Tenglar reyna aš komast undir reišina og žannig aš hinum tilfinningunum sem bśa aš baki.

Ekki eru til nein gögn sem sżna aš mešferšin virki. Tenglar gera sér grein fyrir žessu en finnst žaš ekki mikiš vandamįl. Žeir śtskżra af hverju žeir nota žessa mešferš, žrįtt fyrir aš engin góš rök (e. evidence) séu fyrir henni, meš žvķ aš žaš sé svo mikiš vesen aš safna gögnum. Žeir višurkenna aš žetta sé mikiš vandamįl hjį žeim sem lķta į barniš sem heild (e. holistically). Žeir segjast ekki vera aš afsaka sig og rannsóknir žurfi til aš athuga įrangur af žessari mešferš (attach.org). Af einhverjum įstęšum rannsaka žeir žetta žó ekki.

Ef einhver er reišur žį finnst honum hann hafa veriš vanvirtur af einhverjum (Smedslund, 1993). Žegar tenglar reyna aš finna śt hvaša gešshręringar liggja į bak viš reišina eru žeir aš gera vitleysu. Žaš eru aldrei neinar tilfinningar į bak viš reiši (ekki heldur undir, fyrir nešan eša annars stašar ķ kringum hana). Reiši getur ekki veriš neitt annaš en reiši. Žeir eru aš „kafa“ eftir tilfinningum sem eru ekki til stašar. Tenglum hefur ekki dottiš ķ hug aš börnin séu reiš śt ķ žį vegna žess aš žeir eru aš pķna žau.

Sumum kann aš finnast aš žaš sé allt ķ lagi aš nota žetta śrręši vegna žess aš žaš geti svo sem ekki veriš skašlegt. Žaš er žó fjarri lagi. Margir hafa dįiš ķ žessari mešferš (sjį lista yfir fórnarlömb į childrenintherapy.org, 2004). Til dęmis žį lenti Candace Newmaker ķ žessari mešferš įriš 2004. Į einum degi öskraši tengillinn framan ķ hana 133 sinnum, huldi andlit hennar 138 sinnum og hristi höfuš hennar 392 sinnum. Žegar žeir nįšu ekki aš brjóta hana nišur meš žessu žį settu žeir hana ķ poka, settu pśša ofan į hana og nokkrir fulloršnir (sem vógu samtals yfir 320 kķlógrömm) voru lįtnir leggjast į hana svo hśn gęti „endurfęšst“. Žegar hśn var bešin um aš koma śt žį öskraši hśn į hjįlp og sagšist ekki geta andaš. Mešferšarašilinn tślkaši žetta sem vörn fyrir raunverulegum tilfinningum stślkunnar og sagši henni žvķ aš hśn vęri aš deyja. Einnig baš hann žį sem lįgu į henni aš žrżsta meira ofan į hana. Hśn missti hęgšir og kastaši upp. Eftir 40 mķnśtur af žessu hętti hśn aš berjast um. Žį spurši mešferšarašilinn hana hvort hśn vęri žreytt. Hśn var ekki žreytt. Hśn var lįtin (childrenintherapy.org, 2004 og Shermer, 2004).

Fjölmörg önnur dęmi eru um fólk sem hefur dįiš vegna žessarar mešferšar og margir hafa veriš fangelsašir fyrir notkun į henni. Žetta er ekkert annaš en barnanķšsla vanvita sem ég vona aš nįi aldrei fótfestu hér į landi.


Heimildir

Žóršur Örn Arnarson 29.03.2005
Flokkaš undir: ( Kjaftęšisvaktin )

Višbrögš


Gušjón - 29/03/05 08:59 #

Af hverju er veriš aš fjalla um tengslamešferš hér? Er hśn stunduš hér į landi? Er žetta hugvekja sem ętluš er trśleysingju til žess aš minna žį aš heimska, ofstęki og dómgreindaleysi getur tengst meintum vķsindakenningum.


Birgir Baldursson (mešlimur ķ Vantrś) - 29/03/05 12:03 #

Tengslamešferš er greinilega kjaftęši sem byggir į „heildręnum“ ašferšum ęttušum śr ranni nżaldar. Žetta heildręna dót er ekki par vķsindalegt, heldur minnir frekar į trśarbrögš. Mér detta helst ķ hug ašferšir kirkjunnar į mišöldum viš aš reka illa anda śt śr gešsjśkum.


Žóršur Sveinsson - 29/03/05 12:19 #

Jį, žvķlķkt rugl. Žaš er fyllsta įstęša til aš fjalla um žetta žó svo aš žessari tengslamešferš hafi ekki veriš beitt hér į landi (žaš vona ég aš minnsta kosti). Til žess eru vķtin aš varast žau.

En ég man aš einhver nżaldargśrś frį Amerķku veitti fólki „mešferš“ sem svipaši til žessarar tengslamešferšar og gekk śt į einhvern ęgilegan hamagang. Hann féfletti „skjólstęšinga“ sķna og stakk svo af śr landi.


Gyša (mešlimur ķ Vantrś) - 29/03/05 15:10 #

Mér finnst skipta mįli aš til sé umsögn um svona ašferšir į ķslensku sem fólk sem er aš vafra um vefin ķ leit aš einhverju til aš hjįlpa barninu sķnu geti lesiš. Žvķ mišur er hęgt aš lįta ótrślegustu hluti hljóma vel į svona heimasķšum eins og attachmenttherapy.com. Viš getum alveg sagt aš fólk eigi aš sjį aš žetta sé rugl en žvķ mišur žį er stašreindin ekki alltaf sś heldur er fólk ķ leit aš einhverri hjįlp fyrir barniš sitt.

Tengslaröskun var töluvert ķ umręšunni fyrir örfįum vikum. Hér į ķslandi var fręšingur į vegum ęttleišingasambands aš fręša fólk um tengslaröskun. Hann var į engan hįtt meš svona mešferšir en koma hans gęti vakiš fólk til aš leita frekari upplżsinga um tengslaröskun į netinu. Žį vil ég heldur aš žaš lesi gagnrżni į žessa mešferš į ķslensku en aš žaš lesi attachmenttherapy.com gagnrżnilaust.


Bóas Valdórsson - 29/03/05 15:48 #

Žetta tiltekna mešferšarśrręši er hrikalegt og ekki réttlętanlegt. En gęta veršur aš žvķ aš geštengsl (attachment) milli barna og ummönunnarašila eru mikiš rannsakaš sviš innan sįlfręši og uppeldisfręši og geta žessi tengsl veriš meš misgóšum hętti. Vķsa ég žar ķ upphafsmenn žessara fręša John Bowlby og Mary Ainsworth.

Einnig er attachment disorder višurkennt gešvandamįl sem greint er meš DSM-4r greiningar kerfi bandarķksu gešlękna samtakanna og lķklega einnig til ķ ICD-10 greiningarkerfinu evrópska.

Umręšum um attachment og attachment disorder ber ekki aš rugla saman viš öfgafullar og ömurleg mešferšarśrręši eins og lżst er ķ greininni. Fyrsta vķsbendinginn um rugl fannst mér persónulega felast ķ žvķ aš mįliš yrši leyst į 2 vikum en engin alvarleg sįlręn vandamįl eru leyst į slķku kapphlaupi.

Aftur į móti eru ašrir žęttir ķ greininni sem veršur lķka aš setja fyrirvara į fyrir utan žetta įkvešna inngrip.

Mį žar nefna notkun į hugtakinu heildręnt. Fjölskyldumešferš er til dęmis oft heildręnt inngrip žó meš žvķ sé ekki endilega įtt viš heildręnt ķ sama skilningi og ķ nżjaldar kukli. Heldur įtt er viš aš reynt er aš horfa į t.d. gešraskanir barna meš hlišsjón af félagslegum ašstęšum, vonir og vęntingar, samskiptamynstri ķ fjölskyldu, lyfjagjöf, svenfmynstri, nęringu o.s.frv og miša mešferš viš aš greina mikilvęgustu žęttina og bregšast viš žeim į réttan hįtt. Allt eru žetta frekar hlutlęgir žęttir sem hęgt er aš meta eša męla og meš žvķ aš hafa įrhrif į žį getur įrangur mešferša aukist til muna. Įrangur slķkra inngripa hefur oft veriš męldur og oft meš mjög góšum įrangri.

Einnig veršur aš hafa ķ huga aš tilfelli flókna gešraksana sem samvefjast félagslegum vandamįlum žį er žaš almennt višurkennt aš žaš geta veriš mjög mörg vandamįl viš gagnaöflun og męlingar į įrangri slķkra mešferša. Framfarir hafa žó veriš į žessu sviši undanfarin įr meš tilkomu hnitmišašra inngripa ķ ętt viš hugręna atferlismešferš. En ķ tilfelli margra gešrakskana sem tilgreindar eru ķ greiningakerfum eru ekki til mešferšarśrręši sem hafa fariš ķ gegnum slķkt įrangursmat. Ef slķkt er til žį eru žaš sjaldnast inngrip sem virka fyrir alla.

Ašalmįliš er samt aš mešferšarinngripiš sem lżst er aš ofan er greinilega hęttulegt en žó męlir ekkert meš žvķ aš börn meš vandamįl ķ lķikingu viš attachment disorder fari ķ mešferš, gefiš aš öšrum ašferšum sé beit.


Žóršur Örn - 29/03/05 15:52 #

Ég skil ekki alveg hvaš žś ert aš fara Gušjón. Žessi grein er ekki eingöngu ętluš trśleysingjum heldur öllum,žį sérstaklega žeim sem žurfa aš glķma viš tengslaröskun, svo aš fólk taki ekki upp į žvķ aš nota žennan višbjóš. Finnst žér eitthvaš athugavert viš žaš?

Ef žiš hafiš įhuga į aš sjį myndbrot śr tengslamešferš getiši gert žaš į http://childrenintherapy.org/ Ég męli ekki meš žvķ fyrir viškvęma.


Žóršur Örn - 29/03/05 16:08 #

Jį, alveg rétt Bóas. Ég segi aldrei ķ greininni aš ekki eigi aš beita mešferš į tengslaröskuš börn. Ég segi bara aš žaš eigi ekki aš nota žessa tilteknu mešferš viš tengslaröskun, ž.e. tengslamešferš.

Ég er ekki sammįla žvķ aš erfitt sé aš męla įrangur af mešferš. Helsta vandamįliš viš aš sżna fram į įrangur mešferšar fyrir tķma hugręnnar atferlismešferšar var ekki žaš aš ekki vęri hęgt aš męla, heldur aš žaš var lķtill sem enginn įrangur. Ašferširnar sem notašar eru viš aš meta įrangur mešferšar hefur lķtiš, ef eitthvaš, breyst ķ fjölmörg įr.

Ég held aš oršiš heildręnt sé alltaf óžarft. Hver lķtur žannig į mįlin aš barniš sé ekki ein heild, ekki hluti af samfélagi og svo framvegis? Hugręn atferlismešferš tekur alltaf tillit til allra žessara žįtta. Ég man žó ekki eftir žvķ aš hafa rekist į oršiš ķ textum um hugręna atferlismešferš.


Bóas Valdórsson - 29/03/05 19:49 #

Gott, mér fannst bara naušsynlegt aš ašgreina žetta betur en var gert ķ greininni til aš rugla ekki frekar saman višurkendum fręšum og vitleysunni.

Annars held ég aš almennt sé višurkennt ķ vķsindum aš erfitt sé aš męla fyrirbęri og meta žau ef erfitt er aš hafa stjórn į öllum breytum višfangsefnisins og ef męlitękin eru ekki hįrnįkvęm. En aš meta įrangur sįlfręšilegra mešferša er einmitt oft žess ešlis og žess vegna vķsa ég ķ aš žaš sé erfitt. En ómögulegt er žaš ekki og ekki į aš foršast žaš. Alls ekki. En slķk möt og męlingar fela oft ķ sér miklar einfaldanir og er žvķ alhęfingagildi žeirra žvķ oft takmarkaš viš mjög sér hęfš tilvik.

Ef tekiš er dęmi śr hugręnni atferlismešferš žį hefur žar nįšst mikill įrangur ķ sérhęfšum mešferšarśrręšum į sérhęfšum röskunum. Ašalega žį žunglyndi og kvķša. Oft ķ slķkum rannsóknum eru einstaklingar meš svokallašar comorbid raskanir śtilokašir śr rannsóknum žvķ žeir hafa of flókin vandamįl fyrir rannsóknina. En žeir sem hafa unniš į gešdeildum vita aš tiltölulega sjalgęft er aš mikiš veikt fólk sé "bara" greint meš eina röskun. Žessu višbętist aš hvort įrangur sé til langtķma eša skammtķma. Hvaš er langtķma og skammtķma o.s.frv. Og ef fólk lendir ķ aš sjśkdómur tekur sig upp hvort segir žaš okkur eitthvaš um mešferšina eša um sjśkdóminn. Žetta eru bara fįar ašferšafręšilegar vangaveltur sem algengar eru ķ žessum bransa. En vķsindamenn sętta sig oft viš aš vera ekki meš "fullkomnar" rannsóknir og einfalda frekar og žróa žannir inngripin sķn og matsašferširnar sķnar įr frį įri. Annaš er žó aš hin vķsindalega ašferš hafi ekki breyst mikiš undanfarinn įr žį er krafa nśtķmans um evidence, hagkvęmni og sem fęst inngrip meiri nś en įšur. Nema kannski ķ lyfjaišnaši žar sem lyf mega vera mjög dżr einhvera hluta vegna.

Varšandi heildręna vinkilinn žį truflar svona orš mig ekki neit ef mašur skilur śt į hvaš žaš gengur og hugręnn atferlis literatśr er litlu betri aš segja allt sem felst ķ heildręnni nįlgun en sleppa žvķ aš nota oršiš. ž.e. sleppa oršinu en halda fast ķ innihaldiš. Og žvķ mį bęta viš aš ķ mešhöndlum į börnum hafa oft miklvęg atriši ķ nęr umhverfi barna fengiš litla athygli s.s. hafa sambönd barna viš męšur veriš miklu meira skošuš en sambönd barna viš fešur svo dęmi séu tekin. Einnig hafa oft raskanir barna veriš mešhöndlašar meš lyfjum en mun minni įhersla fariš ķ aš mešhöndla fjölskylduna og breyta samskipta mynstrum og įlķka žįttum sem geta haft grķšaleg įhrif į žaš aš višhalda sjśkdómi eša orsaka hann į einhvern hįtt.


Žóršur Örn - 29/03/05 23:23 #

Jį, vissulega er žaš galli į rannsóknunum aš ekki sé notaš fólk greint meš fleiri en eina gešröskun. Sem betur fer hafa žó einstaklingsrannsóknir fengiš meiri athygli og nśna er nóg aš hafa įkvešiš margar slķkar rannsóknir (man ekki hversu margar žarf) til žess aš tryggingarfélögin og APA taki žęr gildar. Meš slķkum rannsóknum er aušvelt aš meta įrangurinn žó aš fólk greinist meš margar gešraskanir. Reyndar hafa margar bękur veriš skrifašar um žetta efni og kannski of višamikiš aš rekja žaš allt saman hér. Kannski aš viš ęttum aš ręša saman yfir kaffibolla :)

Ég held aš žaš sé skżrara og vęnlegra til įrangurs aš sleppa žvķ aš tala um heild og einbeitta sér frekar aš žeim žįttum sem mynda žessa heild. Žaš žarf jś aš breyta žeim til žess aš breyta heildinni.


Gušjón - 30/03/05 14:35 #

Svo ég svari Žórši, žaš er aušvita ekkert athugavert viš aš fjalla um žetta mįlefni, en sem betur fer er žaš ekki brżnt heldur.


Matti Į. (mešlimur ķ Vantrś) - 30/03/05 14:47 #

Meš öšrum oršum, athugasemd Gušjóns var algjörlega tilgangslaus.

Lokaš hefur veriš fyrir athugasemdir viš žessa fęrslu. Viš bendum į spjalliš ef žiš viljiš halda umręšum įfram.