Allar fęrslur Allir flokkar Sos Um félagiš Śrskrįning Lógó Spjallid@Vantru Póstfang Vantru@Facebook Vantru@Youtube Vantru@Twitter

Samningur rķkis og kirkju III : Afborganir fram aš endalokum

Biblķ og blķngblķng

Ķ fyrri tveimur greinum komumst viš aš žeirri nišurstöšu aš launasamningur rķkis og kirkju er dęmigeršur kaupsamningur og aš kaupveršiš, žaš sem rķkiš greišir, mętti įętla af stęršargrįšunni 100 milljaršar. Ķ žessari žrišju og sķšustu grein reynum viš aš gera okkur grein fyrir žvķ hvort um raunhęft verš sé aš ręša fyrir žęr eignir sem rķkiš fékk ķ sķna hönd.

Hiš keypta er žaš sem enginn veit

Erfitt hefur reynst aš fį tölu į fjölda eša veršmęti žeira jarša sem kirkjan afhenti rķkinu įriš 1907. Heyrst hafa tölur į borš viš 700 jaršir[29] og tölunni 15% hefur veriš fleygt fram ķ umręšu. Žaš kann aš viršast undarlegt aš ekki skuli liggja fyrir nįkvęmlega hvaša jaršir um ręšir né heldur hvert veršmęti žeirra hafi veriš. Ekki svo aš skilja aš žessar upplżsingar séu ekki ašgengilegar žeim sem vilja og mega.

Žaš merkilegasta er žó aš svo viršist sem mikill óvilji rķki mešal kirkjunnar manna og jafnvel hjį rķkisvaldinu aš gefa nokkuš upp ķ žessu samhengi og hefur žvķ jafnvel veriš haldiš fram aš „ ķ raun eru engir śtreikningar til um virši kirjujaršanna annars vegar og skuldbindingar rķkisins hins vegar“[30]. Žessi fullyršing er frį 2010 en žį höfšu žegar birst greinar eftir mig, mešal annars hér į Vantrś, žar sem tilraun var gerš til aš reikna žetta śt – og bent į aš žaš vęri Kirkjunni og rķkisvaldinu ķ lófa lagiš aš komast aš žvķ rétta ķ mįlinu ef vilji vęri til[31].

En eitthvaš hafa menn žó reiknaš žótt ekki fari žaš hįtt. Aš vķsu ekki „nįkvęmlega“ aš mati Žorvalds Karls Helgasonar, biskupsritara, menn hafi tališ aš „žvķ fylgdi óhemju vinna, mjög flókin.“ Engu aš sķšur hafši samninganefnd Kirkjunnar gert „heišarlega tilraun“ og lagt fram „ķtarlega śttekt į žessum eignum, sem ekki var mótmęlt af hįlfu rķkisins žótt żmsir hafi hrokkiš ķ kśt žegar žeir lįsu skżrsluna.“[32]

Žessi skżrsla samninganefndar kirkjunnar hefur aldrei veriš birt žó um opinbert plagg sé aš ręša[33]. Varla getur Žorvaldur įtt viš įlitsgerš Kirkjueignanefndar frį 1984, hśn var ekki unnin af samninganefnd kirkjunnar. Ķ įlitsgeršinni er žó aš finna mjög żtarlega śttekt į eignum kirkjunnar og gęti hśn aš žvķ leyti įtt viš. En jafnvel žar strandar mįliš, opinberlega er ašeins hęgt aš nįlgast fyrri hluta skżrslunnar en ķ honum er bošaš aš ķ sķšari hluta hennar verši birt nįkvęmt yfirlit um „seldar kirkjujaršir og rįšstöfun andviršis žeirra“ enda sé von į śtreikningum žess efnis śr tveimur įttum: Könnun Ólafs Įsgeirssonar į kirkjujöršum og rįšstöfun žeirra, og sjįlfstęš „bókhaldsleg og lögfręšileg endurskošun“ į vegum Landbśnašarrįšuneytisins.

Žaš er žvķ ljóst aš margar „tilraunir“ hafa veriš geršar og sumar żtarlegri en ašrar. En žaš viršist furšu lķtill įhugi į aš birta neitt af žessu og ķtrekaš gera menn žvķ skóna aš engir slķkir śtreikningar séu til. Sigrķšur Dögg Geirsdóttir, fjįrmįlastjóri kirkjunnar, hélt žvķ fram įriš 2008 aš hér į landi sé aršur af kirkjueignum greiddur ķ gegnum rķkiš žó aš žaš „hafi ekki veriš reiknaš nišur ķ kjölinn“ – kannski ašeins nišur aš ballest?[34]

Viš reynum nś samt

Žaš er žó spurning hversu nįkvęmir śtreikningar žurfa aš vera til aš geta gert samanburš į debit og kredit hliš samningsins illręmda. Śtgjaldališur rķkissjóšs er sķbreytilegur, aš vķsu innan nokkuš skżrs ramma, og žaš mį vel meš góšum vilja reyna aš gera sér grein fyrir tekjulišnum ķ žessu samhengi, žvķ sem rķkiš keypti og į aš standa undir greišslunum.

Žaš mį nįlgast žessa śtreikinga eftir mörgum leišum og žaš er rétt aš taka fram aš engin „rétt“ leiš er til ķ žessu samhengi. Jarširnar eru žaš margar og veršmęti žeirra hefur breyst žaš mikiš ķ gegnum tķšina aš allir śtreikningar hljóta aš byggja į einhvers konar mati į ašstęšum og samhengi hlutanna. En fyrst skulum viš reyna aš įtta okkur į žvķ hversu margar jarširnar voru.

Stuttu fyrir aldamótin 1700 hefur veriš įętlaš eignafyrirkomulag jarša į Ķslandi, reiknuš eftir veršmęti (jaršahundraši), žannig aš ķ einkaeign voru 52% jarša, konungseign um 16% og afgangurinn ķ eigu kirkjunnar meš einum eša öšrum hętti eša um žrišjungur jarša. Žar af įttu kirkjur og bęndakirkjur um 11%. Įriš 1861 var skiptingin žannig (enn eftir veršmęti jarša) aš ķ einkaeigu voru 74%, konungseigu 11% og undir lišnum „annaš“ voru 15%[35].

Jarširnar sem runnu til rķkisins įriš 1907 voru kirkjujaršir ašrar en prestsetur. Kirkjan hélt eftir mörgum bestu jöršunum enda višbśiš aš prestsetrin hafi oftar en ekki veriš į bestu jöršinni ķ eignasafni hverrar kirkju. Allar jaršir ķ eigu kirkjunnar heyršu undir lišinn „annaš“ įriš 1861 og voru žvķ aš hįmarki 15% af veršmęti jarša į Ķslandi. Fjöldi lögbżla įriš 2006 var um 6500[36] og žvķ gętum viš veriš aš tala um 975 jaršir sem er nokkru meira en žęr 700 jaršir sem framkvęmdastjóri Kirkjurįšs hefur haldiš fram[37].

Til aš fara bil beggja skulum viš reikna meš tölunni 14% aš veršmęti og 700 aš fjölda, prestsetrin sem enn eru ķ eigu kirkjunnar skżra žį aš einhverju leyti mismręmi og hugsanlega hafa kirkjujaršir veriš veršmętari aš jafnaši en ašrar jaršir. En hvernig getum viš fundiš veršmęti jaršanna į nśvirši? Til žess eru nokkrar leišir fęrar. Viš skulum byrja į žvķ aš skoša söluverš nokkurra jarša žar sem tölur liggja fyrir.

Kraftaverk kirkjunnar?

Samkvęmt tölum frį 1997 voru į įrunum 1984-1996 seldar 20 jaršir fyrir samtals um 160 milljónir į nśverandi gengi, eša 8 milljónir fyrir hverja jörš aš mešaltali[38]. Frį sama įri śrskuršar Matsnefnd Eignarnįmsbóta um jöršina Smyrlabjörg aš hśn sé 11 milljóna króna virši į nśverandi gengi[39]. Ef viš göngum śt frį 10 milljónum króna aš mešaltali fyrir bśjörš ķ rekstri žį reiknast kirkjujarširnar allar į 7 milljarši króna eša einn tuttugasta af žvķ sem žyrfti til aš standa undir greišslum!

Samkvęmt fasteignamati er góš prestsetursjörš į Snęfellsnesi metin į 40 milljónir, žar af ķtök ķ laxveiši og dśntekju į 4,5 milljónir og jöršin sjįlf į 5,5 milljónir, samtals 11 milljónir. Ķ okkar samanburši er višegandi aš miša ašeins viš žessa sķšari tölu, öll uppbygging hśsakosts er kostuš af rekstri jaršarinnar eftir 1907[40]. Hér fęst lķka įgętis mynd af landbśnaši sem fyrirtęki ķ fullum rekstri en jörš og ķtök leggjast į 1⁄4 af fasteignamati og hśsakostur sem afgangurinn.

Ef viš nįlgumst dęmiš śt frį žessum hugsanahętti, žar sem litiš er į landbśnaš sem fyrirtękjarekstur, žį vęru bókfęršar eignir fasteignirnar hśsakostur, tękjakostur og framleišsluréttur aš frįdregnum skuldum. Söluveršmęti fyrirtękis ķ rekstri mį reikna śt frį eignastöšu og rekstrartekjum. Segjum sem svo aš kirkjan hefši haldiš öllum jöršum sķnum og stundaš į žeim bśskap eins og į öšrum jöršum. Veršmęti eignanna mętti žį įętla śt frį žumalputtareglu um söluverš fyritękja ķ rekstri.

Eignarstaša landbśnašar į Ķslandi var ķ heild 61,5 milljaršir įriš 2010 į nśverandi veršlagi. Vergar žjóšartekjur voru 1300 milljaršar og hlutur landbśnašar ķ žjóšarframleišslu 6,6% eša 86 milljaršar į nśverandi veršlagi. Žumalputtareglur um söluveršmęti fyrirtękja eru margar en ein er t.d. tveggja įra tekjur, eša eignir plśs eins įrs tekjur. Ef viš mišum viš tveggja įra tekjur fįum viš 192 milljarša ķ heild og 14% af žvķ gerir 24 milljarša.

Eša meš öšrum oršum, ef kirkjan hefši ekki afhent jarširnar og stundaš į žeim hefšbundinn bśskap gętu žęr nśna reiknast į 24 milljarša. En į móti hefši kirkjan ekki haft nema sįralitlar tekjur afgangs. Ķ raun afhenti kirkjan rķkinu allar jarširnar į einu bretti fyrir rśmum hundraš įrum sķšan og getur žvķ ekki gert tilkall til žeirrar uppbyggingar og ręktunar sem įtt hefur sér staš sķšan. Eins og viš sįum įšan gęti jöršin sjįlf og ķtök numiš 1⁄4 af heildarveršmęti bśjaršar og žį erum viš komin nišur į 6 milljarša ķ heildarveršmęti jaršanna frį 1907.

Žetta eru slįandi tölur, svo viršist sem raunvirši eignanna nįi varla aš dekka 1/10 af greiddu verši. Prestastéttin er kannski ekki sś sleipnasta žegar kemur aš stęršfręši en eflaust žykja žeir eiga tilkall til kraftaverka į borš viš Jesś og fiskana – og sjį, žeir hafa veriš bęnheyršir.

Sķfellt versnar žaš

Allt eru žetta frekar einfeldningslegir śtreikningar en žvķ betur sem aš er gįš žvķ verri veršur nišurstašan fyrir hönd kirkjunnar. Rķkiš yfirtók 700 jaršir į einu bretti įriš 1907 en gat aušvitaš ekki selt žęr įfram um leiš. Ef viš göngum śt frį žeirri hugsun sem kirkjan heldur fram, aš jarširnar séu höfušstóll og launin greidd af arši, žį er ljóst aš rķkiš hefši frį upphafi, og į hverjum tķma, žurft aš lįna höfušstólnum andvirši žeirra jarša sem ekki voru seldar. Viš žyrftum žį aš fara aš reikna inn fjįrmagnskostnaš vegna žessarar innri lįnastarfsemi rķkissjóšs ofan ķ allt annaš!

Til skżringar gętum viš gengiš śt frį žvķ aš kirkjan ętti ķ dag 700 jaršir ķ fullum rekstri og skuldlausar (mikil bjartsżni!). Žessar jaršir ętlar kirkjan aš selja og lifa af vöxtunum. Til aš fį fullt verš žżšir ekki aš reyna aš selja of mikiš ķ einu en segjum sem svo aš seldar séu 20 jaršir į įri (enn meiri bjartsżni). Ef viš segjum 50 milljónir į jörš fęst milljaršur ķ kassann fyrsta įriš sem dugar ekki fyrir launum žaš įr. Vextir af žessum eina milljarši gętu numiš nokkrum tugum milljóna, kannski nóg handa biskupi og einum eša tveimur prestum. Til aš dekka nśverandi launagreišslur prestastéttar žyrfti aš fara ķ lįntökur ķ žeirri von aš žegar jarširnar allar vęru seldar myndu žęr standa undir launum og greiša nišur lįnin. En žetta er einmitt sś staša sem kom upp įriš 1907, nema žį var žaš rķkiš sem tók į sig aš selja jarširnar – og var enn aš selja nķutķu įrum sķšar!

Sęnska leišin

Sį misskilningur viršist śtbreiddur mešal kirkjunnar manna aš sęnska žjóškirkjan lifi af arši af tekjum. Žetta kemur t.d. fram ķ grein ķ Markašnum 2008 og ķ bloggfęrslu hjį séra Baldri Kristinssyni nokkru sķšar. Hiš rétta er žó aš sęnska kirkjan fęr tekjur ķ gegnum skattheimtu rķkisinsi meš svipušum hętti og ķslenska systurkirkja hennar. Sęnska kirkjan er žó aš fullu skilin frį rķkinu meš lagasetningu įriš 2000. Rķkiš innheimtir sóknargjöld hennar gegnum skattkerfiš og greišir aš auki upphęš sem er įkvöršuš af fjölda mešlima hverju sinni. Žetta gildir um öll skrįš trśfélög ķ Svķžjóš. Aš auki greišir rķkiš kostnaš af višhaldi kirkna[41].

Sjįlfsagt į žessi misskilningur rętur aš rekja til žess aš sęnska kirkjan į talsveršar eignir, eša sem nemur 36 milljöršum sęnskra króna (samsvarar 680 milljöršum ķslenskra króna). Rekstrarkostnašur kirkjunnar nemur 19 milljöršum sęnskra króna (360 milljöršum ķslenskra) į įri og af žvķ mį strax sjį aš aršur af eignum gętu aldrei stašiš undir rekstri[42].

Ef viš yfirfęrum žessar tölur yfir į ķslenska höfšatölu (svķar eru 30 falt fleiri en Ķslendingar) fęst eignastaša upp į 22,5 milljarša og rekstrarkostnašur 12 milljarša. Til samanburšar er rekstarkostnašur ķslensku žjóškirkjunnar og kirkjugarša ekki nema 4,5 milljaršar[43].

Munurinn felst ķ žvķ aš sęnska kirkjan gerši aldrei eignaskiptasamning viš rķkiš eins og gert var hér į landi. Ķ stašinn hélt kirkjan eignunum og fęr aš auki valfrjįlsan 1% tekjuskatt sem 70% Svķa kjósa aš greiša. Žaš viršist žvķ sem aš žaš sé ekki bara ķslenska rķkiš sem hafi samiš illa af sér 1997!

Ķ okkar samhengi er athyglisvert aš skoša eignastöšu sęnsku kirkjunnar sem svarar til žess sem sś ķslenska hefši įtt ef ekki hefši komiš til afhendingar jarša 1907. Nśverandi eignastaša ķslensku kirkjunnar nemur um 7 milljöršum į veršlagi 2012[44] og jarširnar 700 ęttu žį aš veršleggjast į 15,5 milljarša til aš nį 22,5 milljarša eignum sambęrilegum viš sęnsku kirkjuna. Žetta er tvöfalt hęrri upphęš en reiknuš var śt eftir nokkrum leišum hér aš ofan en žar var ekki tekiš tillit til hśsakosts į jöršum.

Žaš mętti žvķ gera žvķ skóna aš ef kirkjan hefši haldiš eignunum og sinnt žeim meš ešlilegum hętti vęru žęr nśna af stęršargrįšunni 15 milljaršar. Tekjur hefšu aušvitaš ekki oršiš neinar sem mįli skiptir.

Nišurstaša

Af ofansögšu mį vera ljóst aš rķkiš samdi illa af sér ķ samningunum įriš 1997 og svo viršist sem žaš sama megi segja um kirkjuna strax frį 1907 žegar gengist var undir kaupsamninginn. Kirkjan vęri miklu betur sett ef hśn hefši fylgt sęnsku leišinni og sama mętti segja um rķkissjóš sem gęti žvegi š hendur sķnar af kirkjunni ķ eitt skipti fyrir öll.

Nś žegar endurskošun samningsins stendur fyrir dyrum mį ljóst vera aš žaš vęri allra hagur aš fleygja honum eins og hann leggur sig og taka upp fullan ašskilnaš rķkis og kirkju ķ fjįrmįlum sem į öšrum svišum og gera öllum trśfélögum kleift aš afla tekna gegnum valfrjįlsa skattheimtu upp į t.d. 0,5% af skattskyldum tekjum sem žó myndi skila kirkjunni meira en hśn fęr ķ dag.

[Heimildaskrį]

Brynjólfur Žorvaršarson 06.03.2012
Flokkaš undir: ( Klassķk , Stjórnmįl og trś )

Višbrögš


H - 06/03/12 17:24 #

Mjög įhugavert. En žaš myndi aušvelda mjög lestur greinarinnar aš beygja rétt oršiš miljaršur, sérstaklega af žvķ žaš kemur svo oft fyrir ķ textanum
http://bin.arnastofnun.is/leit.php?q=miljar%C3%B0ur


Kristjįn (mešlimur ķ Vantrś) - 07/03/12 01:17 #

Algjört gull. Žarf ekki nśna aš kokka upp žingsįlyktunartillögu eša eitthvaš įlķka til žess aš bjóša Alžingi?


Brynjólfur Žorvaršarson (mešlimur ķ Vantrś) - 07/03/12 08:20 #

Takk fyrir įbendinguna H., žaš er rétt aš milljaršarnir žvęlast nokkuš fyrir mér! Reyni aš laga žetta viš fyrsta tękifęri. Og takk fyrir hrósiš, Kristjįn.

Žegar ég las greinina nśna aftur rak ég augun ķ tölu um rekstrarkostnaš Žjóškirkjunnar. Žaš er ekki aušvelt aš finna endanlega tölu en ef gengiš er śt frį įrbók Kirkjunnar 2010 mį framreikna śtgjaldališi til aš vera užb. 3,3 miljaršar (vonandi rétt beygšir) 2012. Sóknargjöld koma žar fyrir utan (eru greidd til sókna) og nema 1,6 miljarši og ef kirkjugaršar eru teknir meš fįst rétt um 5,8 miljaršar - en įn žeirra, sem er aušvitaš réttara, 4,9 miljaršar.

Til samanburšar er rekstrarkostnašur sęnsku kirkjunnar 12 miljaršar og žeirrar dönsku 8 miljaršar (ž.e. umreiknaš mišaš viš höfšatölu og gengi). Ķslenska kirkjan viršist žvķ vera afskaplega fįtęk mišaš viš systurkirkjur sķnar.

En samanburšurinn er ekki alveg svona einfaldur. Gengi ķslensku krónunnar er jś verulega miklu lęgri en žaš var fyrir kreppu og ef viš hefšum t.d. reiknaš meš genginu frį žvķ fyrir 4 įrum (mars 2008) fęst talan 7 miljaršar fyrir sęnsku kirkjuna og 4,8 fyrir žį dönsku. Enn eru svķarnir įberandi betur settir, en danska og ķslenska kirkjan nokkuš jafnfętis.


Ómar Haršarson - 10/03/12 09:11 #

Takk fyrir žennan greinaflokk. Vel gert og afar įhugavert. Ég var aš velta fyrir mér hvort ekki žyrfti aš nżta sér upplżsingalögin til aš fį skjöl sem ekki viršast liggja į lausu.

Sennilega er villa ķ lokaoršunum. Skv. rķkisskattstjóra var skattstofn einstaklinga fyrir tekjuskatt og śtsvar ķ framtölum 2011 alls um 812 milljaršar. 0,5% valfrjįls tekjuskattur gefur ašeins um 2,8 milljarša ef 70% velja aš borga hann. Mišaš viš žęr forsendur žyrfti prósentan aš vera 0,8% (ķ raun męttu trśfélögin rįša prósentunni sjįlf -- uppaš įkvešnu hįmarki, žvķ stemma žyrfti sjįlfsagt stigu viš gręšgi sumra žeirra).

Ég held hins vegar aš hugmyndin sé afar góš og myndi nį öllum markmišum; tryggja trśfrelsi (ašeins žeir borga sem vilja), tryggja fjįrhag kirkjunnar og gera raunverulegan ašskilnaš mögulegan, žmt. aš prestar verši starfsmenn kirkjunnar en ekki rķkisins.


Brynjólfur Žorvaršarson (mešlimur ķ Vantrś) - 10/03/12 16:32 #

Sęll Ómar, jś žetta er lķklega rétt hjį žér meš prósentuna. Žó ég hafi ekki kynnt mér žaš ķtarlega skilst mér aš skattprósentan hér ķ Danmörku sé 1% og ķ Svķžjóš er hśn vķst 0,99%. Ętli Svķar séu ekki meš svona miklu betri tekjur?

Jś žaš er eflaust hęgt aš nįlgast skjöl meš vķsan til upplżsingalaga. Skżrsla sś sem lögš var fyrir samninganefndina eru opinber gögn. Varla getur veriš um uppkast aš ręša, nefndin er ekki aš fjalla um skrif į skżrslunni, kirkjan notar hana sem liš ķ sinni framsetningu. Lokaskżrsla sem lögš er fram į samningafundi rķkisins og rķkisstofnunar ętti samkvęmt lögunum aš vera ašgengileg žeim sem hagsmuna eiga aš gęta. Allir sem borga skatt į Ķslandi hafa hagsmuna aš gęta ķ žessum samningum.

Lokaš hefur veriš fyrir athugasemdir viš žessa fęrslu. Viš bendum į spjalliš ef žiš viljiš halda umręšum įfram.