Trúarinnræting í skólum

Sem betur fer eru æ fleiri kennarar og skólastjórnendur að átta sig á þýðingu ákvæðis í aðalnámskrá þess efnis að skólinn á að vera fræðslu- en ekki trúboðsstofnun. En betur má ef duga skal.

Nýverið mátti sjá grein eftir Óla Tynes, „kristinn föður, afa og langafa“, sem kallaðist „Leyfið Kristi að koma í skólana“. Þar fellur fréttamaðurinn í þá gryfju að fullyrða „meirihluta kristinna foreldra sátta og sæla með KRISTNIBOÐ í skólum“. Þó svo að meintur meirihluti væri fyrir hendi (sem efast má um) réttlætir það undir engum kringumstæðum mannréttindabrot á minnihlutanum.

Óli er greinilega grunlaus um áðurnefnt trúboðsbann í aðalnámskrá sem og þær greinar grunnskólalaga og siðareglna kennara sem leggja blátt bann við mismunun nemenda vegna trúarbragða. Svo staðhæfir hann í þokkabót að allt tal um mannréttindabrot í þessu samhengi sé „náttúrulega út í hött“. En Óla má benda á mannréttindalög sem kveða á um skyldu hins opinbera til að virða rétt foreldra til þess að tryggja að menntun og fræðsla sé í samræmi við trúar- og lífsskoðanir þeirra og alþjóðasamning um borgaraleg réttindi sem skyldar ríkið til að virða frelsi foreldra til þess að tryggja trúarlegt og siðferðislegt uppeldi barna sinna í samræmi við þeirra eigin sannfæringu. Ég hefði líka haldið að fréttamaðurinn hefði frétt af úrskurði Mannréttindanefndar SÞ og dómi Mannréttindadómstóls Evrópu í máli norskra foreldra gegn ríki sínu vegna trúarinnrætingar í skólum þar í landi. Í barnasáttmála SÞ segir ennfremur að virða skuli rétt barns til frjálsar hugsunar, sannfæringar og trúar. Það ætti ekki að teljast út í hött að virða reglur, lög, sáttmála, úrskurði og dóma.

En í Morgunblaðinu 14. janúar sl. er önnur grein eftir Fjalar Frey Einarsson grunnskólakennara og hvítasunnumann sem hann kallar „Staðlausa stafi Siðmenntar“. Fjalar gerir starfs- og trúsystkinum sínum lítinn greiða þegar hann reynir, líkt og svo margir áður, að gera Siðmenntarmönnum upp andstöðu við fræðslu um ólíka trú og menningu þar sem slíkt hljóti að vera „trúboð að hálfu kirkjunnar“. Siðmennt hefur ávallt og ítrekað bent á að trúarbragðafræðsla ætti að vera sjálfsögð en trúboð ekki.

Að vísu má segja að kristinfræðikennsla sú sem tíðkast hefur í íslenskum grunnskólum til þessa sé lítt annað en ómengað trúboð því fyrstu árin í grunnskóla er það höfuðmarkmið að koma hugmyndum kristninnar inn í koll barnanna algjörlega gagnrýnislaust. Þetta er réttlætt með „kennslufræði“ klerksins og höfundar flestra kennslubóka í kristinfræði sem hann kallar „að láta kristnina tala fyrir sig“. Þegar gagnrýnislaust kennsluefni og jafnvel námskrá eru samin af presti eða starfsmönnum biskupsstofu geta menn ímyndað sér hver útkoman verður. Strax í fyrsta bekk læra börnin að guð hafi skapað heiminn á sex dögum, drekkt manni og mús nokkru síðar o.s.frv. En gagnrýni Siðmenntar hefur fyrst og fremst snúið að óviðeigandi trúboði presta í leikskólum, viðveru djákna og presta í grunnskólum og starfi kirkjunnar á skólatíma, svo sem messuferðum, fermingarfræðslu o.s.frv. Þá er ótalin allur sá óbeini áróður sem felst í því að börnunum eru kenndar bænir, trúarjátningar, sálmar, þau látin taka þátt í helgileikjum, enn koma Gídeon-menn í suma skóla til að afhenda Nýja-testamentið o.s.frv.

Menntasvið Reykjavíkur hefur mótað stefnu í samskiptum trúar- og lífsskoðunarhópa við skóla og í henni er lögð áhersla á að í skólum fer fram fræðsla um mismunandi lífsskoðanir og trúarbrögð en þar er ekki stunduð boðun trúar. Í engum tilfellum er skólastarfi og starfi trúar- og lífsskoðunarhópa blandað saman. Jafnframt skal forðast aðstæður þar sem börn eru tekin út úr hópnum eða skylduð til að taka þátt í atburðum sem ekki samræmast trúar- eða lífsskoðunum þeirra.

Á jólum fékk ég gjöf frá 9 ára barni mínu sem það hafði búið til í skólanum þar sem stóð meðal annars að „drottinn sjálfur“ sendi son sinn á jólum „í líking manns“. „Brátt kemur gesturinn og allar þjóðir þurfa að sjá að það er frelsarinn.“ Þetta var föndur með teikningum og leirburði um aðventukertin. Hvert erindi byrjar á orðunum „Við kveikjum kertum á“. Þennan texta hefur barnið raunar áður komið með heim úr skólanum og marga álíka, t.d. „við höldum páska vegna þess að...“ og „guð gerði“ þetta og hitt.

Ekki fagna allir komu „frelsara“ á jólum. Barni sem elst ekki upp í kristni hlýtur að finnast undarlegt að vera ekki í þessum „við“ hópi. Er það annars flokks eða foreldrarnir? Og er það fræðsla eða boðun þegar „skólinn segir“ að allar þjóðir þurfi að sjá að „það er frelsarinn“? Vera má að Óli, Fjalar eða aðrir rumskuðu ef þeir læsu aftur og aftur af blöðum barna sinna úr skólanum: „Allah er mikill og Múhammeð spámaður hans.“

Börn eru viðkvæm og dropinn holar steininn. Eitt og eitt dæmi kann að virðast „meinlaus“ dropi í hafið en ef dropar eru látnir drjúpa aftur og aftur á enni sama mannsins eru það ekki smávægileg óþægindi heldur þekkt pyntingaraðferð.

Greinin birtist í Morgunblaðinu 19. feb. 2010