Meira um sagnfræði og trú

Guðspjöllin sækja til söguminna sem algeng voru á fornöld. Synir guða, jafnvel meyfæddir, og þá á jólum, eru algengir. Dauði og upprisa goðmenna sömuleiðis, oft hengd á eða falin í trjám, einnig heilagar máltíðir þar sem brauð, bjór og vín tákna líkama og blóð goðmennis.

Á þessum grundvelli einum ber að efast um sannleiksgildi frásagnar. Sem dæmi er sagan af þeim fóstbræðrum Ingólfi og Hjörleifi reist á algengum sagnaminnum um stofnendur þjóða. Vegna annarra heimilda telja sagnfræðingar Ingólf hafa verið fyrstur landnámsmanna, annað er ekki martækt í þeirri sögu.

Sjónarvottar, guðfræði og furður

Mikið ósamræmi milli frásagna guðspjallanna, auk ritunartíma, bendir til að sjónarvottar hafi tæpast komið að rituninni. Um upprisuna ber þeim engan veginn saman, réttarhöldin yfir Jesú er ólík, sem og fjöldi annarra atburða sem ætla mætti að vitni hefðu verið að. Frásagnirnar tvær af fæðingu Jesú eru gjörólíkar og tímasettar svo munar áratug.

Guðfræðileg nálgun guðspjallanna er ólík sem sést í því sem Jesú er látinn segja eða ekki segja, hvað hann gerir eða ekki. Þetta er að miklu leyti mismunandi milli guðspjalla sem enn dregur úr áreiðanleika þeirra sem frásagnir af staðreyndum.

Loks eru ýmsar furður sem erfitt er að útskýra. Til dæmis sagan af Barrabas sem er að finna í öllum fjórum guðspjöllum. Engin Biblía sem ég hef séð nefnir þó að Barrabas hét að fyrra nafni Jesú, samkvæmt handritum. Ekki er heldur bent á að nafnið Barabbas þýðir “föðursonur” en Jesú “frelsari”. Pílatus virðist bjóða gyðingalýð að velja milli tveggja frelsara, báðir synir föður síns.

Þögn annarra heimilda

Ritöld mikil stóð um Miðjarðarhaf á þessum tíma, skáldskapur, sagnfræði og hvers kyns önnur andans málefni. Því miður hefur lítið af þeim ritum enst fram á okkar daga og hafa þau helst fengið að lifa er mætt hafa velvilja kirkjunnar.

Þögn heimilda um Jesú var ýmsum kristniskáldum mikill þyrnir í augum á fyrstu öldum. Heiðnir gerðu lítið úr kristninni og leitað var dyrum og dyngjum að haldbærum heimildum en allt kom fyrir ekki. Ekki dugðu Pálsbréf því hann beitti rökfræðilegum Möbíusarhnútum frekar en að vitna í frelsarann sem hefði nú verið nær.

Fíló frá Alexandríu, gyðingur og samtímamaður Jesú, skrifaði mikið um trú Gyðinga og gríska heimspeki. Hann fór árið 40 á fund Neró til að mótmæla áformum er varðaði musterið í Jerúsalem og þekkti því til þar. En hann nefnir hvergi Jesú í ritum sínum.

Nokkrar heimildir tala um kristna menn, til dæmis í Róm á tímum Neró, en það kemur varla á óvart enda efast engir um að kristnir hafi verið til. Ýmis samtímarit sem nú eru glötuð voru þekkt en ekki notuð sem heimildir og hafa þá væntanlega þagað um Jesú.

Órígen kirkjufaðir skrifar í byrjun þriðju aldar rit til varnar kristni sem svar við árásum heiðingjans Selsusar. Órígen finnur engar heimildir fyrir tilveru Jesú og var hann þó víðlesinn mjög.

Jósefus og “brandararnir”

Kirkjufaðirinn og kristniskáldið Júsebíus fann hins vegar, á fjórðu öld, vitnisburð um Jesú í riti eftir Jósefus Flavíus sagnaritara en sá skrifaði um uppreisnina í Palestínu og árið 93 rit um sögu Gyðinga. Í síðara ritinu nefnir hann Jesú á tveimur stöðum, fyrst stutt frásögn af Jesú og talsvert síðar er umfjöllun um Jakob sem er á einum stað nefndur bróðir Jesú.

Vitnisburður Jósefusar sem Júsebíus vísar til er trúlega seinni tíma viðbót. Órígen vissi ekki af honum hundrað árum áður og hefði þó þurft á að halda en vitnar þó í Jósefus þar sem honum þykir hald að. Ólíklegt er að Gyðingur sem ekki var krisinn hefði skrifað með þessum hætti um Jesú. Önnur atriði benda einnig til seinni tíma breytinga. Miðað við ritunartíma duga hugsanleg skrif Jósefusar um Jesú ekki til að færa sönnur að atburðum guðspjallanna.

Bent hefur verið á að í ritum Jósefusar er að finna frásagnir sem virðast beinlínis hæðast að Jesú og kristni. Þeir sem áhuga hafa geta lesið nánar um þetta á blogg.visir.is/binntho en þar er einnig að finna heimildaskrá með þessari grein.