Skemmdirnar

Þegar þessi grein birtist á forsíðu Vantrúar er að fara í loftið á Rás eitt þátturinn Lóðrétt eða lárétt, sem öðlingurinn og gáfumennið Ævar Kjartansson stýrir. Þessi þáttur var tekinn upp á föstudaginn var, en þá tók Ævar á móti okkur Jórunni Sörensen. Þetta var hin besta skemmtun og þarna gafst mér loks tækifæri til að hitta Jórunni í eigin persónu. Upptakan fór fram í einni beit og nokkurn veginn allt látið standa eins og það kom af kúnni. Við reyndum að halda umræðunni í þeim farvegi að ræða lífsviðhorf trúlausra fremur en gagnrýna trúarskoðanir, en náðum samt aðeins að lauma inn smá krítík.

En það var eitt sem böggaði mig allan tímann sem viðtalið tók. Málið er nefnilega það að þessi stöðugu varnarviðbrögð trúmanna sem svara gagnrýni okkar hér og felast í að afgreiða málflutning okkar sem ofstækisfullan, eru greinilega farin að skemma mig. Allan tímann sem ég sat þarna og talaði í míkrófóninn var ég stöðugt að fylgjast með því sem kom út um munninn á mér: „Er þetta sem ég er að segja núna ofstækisfullt? Ætli Ævari finnist þetta ofstækisfullt? Ætli þjóðinni ofbjóði ofstækið í mér?“

Svo byrjaði þetta að brjótast út í óhugnanlegri málvöndun, eins og vandlega valin orðin yrðu á einhvern hátt til þess að breiða yfir allan ofstopann.

Ég er ekki nógu ánægður með það að trúmenn hafi náð að slá svona rækilega á fingurna á mér að ég geti ekki lengur tjáð mig hispurslaust um það sem hugarstarfið framleiðir. það gengur ekki að maður byrji að trúa þeim sem afgreiða málflutning manns á þennan þægilega hátt, til að þurfa ekki að færa rök fyrir máli sínu.

Þessi tilfinning er síður en svo ný af nálinni, hefur í raun fylgt mér alveg frá því ég byrjaði að tjá mig um trúmál hér á netinu, enda byrjuðu trúmenn strax að hreyta í mann þessari öfga- og ofstopa-afgreiðslu. Fyrir ári sá ég meira að segja ástæðu til að blogga um þessa upplifun mína:

Ég velti stundum fyrir mér hvort í augum hins almenna borgara sé einhver munur á Vantrú og vefsíðum íslenskra þjóðernissinna. Stundum tekst nefnilega andstæðingum mínum í trúmálaþvarginu næstum að koma inn hjá mér þeirri tilfinningu að ég sé á einhvern hátt jafn heimskur og þvermóðskufullur og þetta nasí lið og málflutningur minn sé af sama meiði.

Aldrei hef ég séð færð fullnægjandi rök fyrir því að kalla mig ofstopafullan. Þegar menn hafa jafnað sig á fyrsta sjokkinu við að sjá trú sína afgreidda á jafn hispurslausan og blátt áfram hátt og við höfum tamið okkur hér á Vantrú, sjá þeir að engu slíku er til að dreifa í málflutningi okkar. Hann er á tíðum harkalegur, en það er líka ærið tilefni til.

Rökin fyrir því að tala hreint út koma upphaflega frá Páli Skúlasyni heimspekingi, sem sagði í inngangi að bók sinni Siðfræði að skoðanir manna væru ekki einkamál þeirra og að ekki væru allar skoðanir jafn réttháar. Og þannig er það líka. Sumar skoðanir eru hættulegri en aðrar og í raun borgaraleg skylda hvers manns að gagnrýna þær skoðanir sem hann telur skaðlegar.

Það gerir biskup Þjóðkirkjunnar í það minnsta þegar hann segir trúleysi ógna mannlegu samfélagi. Engum er greiði gerður með því að hann pukrist með þá skoðun sína á okkur, því ef hún er rétt er eins gott að fólk fái að heyra hana. Og þegar slík skoðun hefur verið gerð ljós getur hver fyrir sig metið rökin á bak við hana og tekið til hennar afstöðu.

Á sama hátt og biskup gagnrýnir okkur gagnrýnum við hann. Þeim skoðunum okkar teljum við nauðsynlegt að varpa fram og fá við þeim viðbrögð, láta meta rökin og fá gagnrök til að skoða. Þessi háttur er í raun hreyfiafl framþróunar og framfara, því eftir því sem málin eru betur rædd, því betur gengur okkur að varpa frá okkur vitlausum hugmyndum um veröldina og koma okkur upp nýjum og betri.

Ofansagt er auðvitað aðeins skoðun mín. Verið getur að einhverjum finnist hún röng, eða jafnvel fádæma vitlaus. Sá hinn sami verður þá auðvitað að láta mig vita af þeirri afstöðu sinni og færa fyrir henni rök, svo ég hafi eitthvað að vinna með. Ekki bara hrópa „Ofstækismaður“.

En þeir sem vilja afgreiða skrif mín sem ofstækisfull verða þá að fallast á það að málflutningur biskups Þjóðkirkjunnar sé það líka, því dómar okkar yfir hugmyndakerfum hvors annars eru svipaðir. Mínir eru þó heldur betur rökstuddir ef eitthvað er.

Ég held að þennan ofstækisstimpil fáum við sem hér skrifum fyrir það eitt að vilja hefja til vegs og virðingar gagnrýna umræðu um trúarbrögð. Slíkt hefur tæpast mátt fram til þessa, enda hafa menn löngum sveipað óraunsæjar trúarskoðanir sínar einhverri viðkvæmnishulu. Og það er í raun skondið að þeir sem þola ekki gagnrýni okkar og krefjast þess að við látum málið (og jafnvel vefinn) niður falla eru að gagnrýna okkur nákvæmlega jafnharkalega og við gagnrýnum trú þeirra.

Af hverju mega þeir en ekki við?

Rök hinna upphrópandi og viðkvæmu eru bara svo sorglega fátækleg að við getum ekki annað en haldið áfram. En djúpt í sálartetrinu hefur samt kviknað eitthvert hugsanaferli sem trúir áfellisdómunum - ritskoðunarforrit sem síðan hamlar frjálsu flæði hugmynda.

Hugarskemmd.

Kæru trúmenn sem hafið móðgast yfir einhverju því sem ég hef sagt, vinsamlegast hættið nú þessum sleggjudómum sem ganga ekki út á annað en klisjuna um ofstækið. Ef ekki má ræða ákveðna hluti opinskátt hamlar það vegferð okkar í átt að fullkomnara samfélagi. Það er ábyrgðarhluti að reyna að kæfa niður raddir sem ykkur finnst óþægilegar með ógeðfelldri stimplun og útskúfun. Ykkur væri nær að reyna að hrekja bara málflutninginn, því aðeins þannig tekst ykkur að fá mig og þau hin sem hér skrifa til að hætta þessu.

En þangað til munum við halda því fram fullum fetum að trú og trúarbrögð séu skaðleg samfélaginu og leggja það stöðugt til að menn og konur láti af þessum vitleysisgangi og hætti að ýta undir það að hugarstarf annarra verði undirlagt þessu kjaftæði.